HomeΓια ΜέναΔημοσιεύσειςΔιάχυση ΓνώσηςΔημοσιογραφίαΦωτογραφίεςΝτοκιμαντέρΕπικοινωνία
Home arrow Δημοσιογραφία arrow Αναλύσεις arrow Έρωτας και Ελευθερία
Έρωτας και Ελευθερία Εκτύπωση E-mail

Το παρακάτω κείμενο είναι το "λογοκριμένο μου": ένα ολόκληρο κεφάλαιο που κανονικά παρεμβαλλόταν ανάμεσα στο 2ο και στο 3ο κεφάλαιο του βιβλίου Ταξίδι στη Σαμοθράκη: ένα πολιτικό ημερολόγιο. Η λογικρισία αυτή ήταν δική μου επιλογή, φυσικά, και είχε να κάνει με τον φόβο της παρεξήγησης που με έκανε να αναβάλω τη δημοσίευση αυτής της θεματική για το επόμενο βιβλίο. Όμως, τώρα δεν φοβάμαι πια, και επιπλέον το επόμενο βιβλίο θα καθυστερήσει λίγο. Οπότε...

Το κεφάλαιο αυτό απαντά στο ερώτημα που έχει τεθεί νωρίτερα στο βιβλίο, και συγκεκριμένα στη σελίδα 116, όπου αναφερόμενη στην άδικη μεταχείρηση που έχουν υποστεί οι γυναίκες μέσα στην ιστορία, και ειδικότερα στην καταπίεση της γυναικείας σεξουαλικότητας, γράφω:

"Γιατί όμως επιφυλάσσεται αυτή η άδικη αντιμετώπιση για τις γυναίκες; Οι λόγοι είναι σύνθετοι και σχετίζονται με το γεγονός ότι, η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι η βάση και η πηγή του Έρωτα. Και ο Έρωτας η κινητήριος δύναμη της Ελευθερίας. Μάλιστα, ο Έρωτας είναι η πρώτη πράξη Ελευθερίας στη ζωή του κάθε ατόμου. Αυτό όμως θα το αναλύσουμε αργότερα...".

Το αργότερα ήρθε τώρα. Ελπίζω να το απολαύσετε. Και κυρίως να μην θεωρηθεί ότι αυτή η ανάλυση απευθύνεται σε και αφορά κυρίως τις γυναίκες. Το αντίθετο θα έλεγα!


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η Δήμητρα, ο Έρωτας και η Ελευθερία

Έφυγα ξαφνικά από την Ικαρία. Με τη Δήμητρα, που γνώρισα σ’ αυτές τις διακοπές. Και ήταν απ’ τις ευχάριστες συναντήσεις. Στην πραγματικότητα, μ’ άρεσε που θα φεύγαμε μαζί. Και, πράγματι, το ταξίδι παρέα το απολαύσαμε αρκούντως.
Ξεκινώντας κι αυτό το ταξίδι του γυρισμού κοιτάζω την Ικαρία καθώς ξεμακραίνει. Από το νησί τα αυτοκίνητα μας χαιρετούν με τα φώτα τους. Όπως έκαναν παλιότερα με τα καθρεφτάκια στον ήλιο. Κάθε φορά που φεύγω απ’ αυτό τον τόπο αισθάνομαι πως δεν έχω κάνει τίποτε απ’ όσα ήθελα να κάνω, να δω, να βιώσω. Και γι’ αυτό πάντα ξαναγυρνάω.

Ανεβαίνουμε στο κατάστρωμα. Το καράβι είναι γεμάτο. Βρίσκουμε μια άδεια μεριά κι απλώνουμε τους υπνόσακους πάνω στην υγρασία του καταστρώματος. Προμηθευόμαστε νερά και σοκολάτες απ’ το μπαρ, και ξαπλώνουμε κάτω από τ’ αστέρια. Πόσο θα ’θελα λίγη φουρτούνα, ξεστομίζω, για να εισπράξω το άγριο βλέμμα της Δήμητρας. Πίνουμε και το κάτι τις μας! Σε λίγο έχουμε έρθει σε αρκετή ευθυμία. Τα χαχανητά μας σίγουρα δεν αφήνουν τον διπλανό μας να κοιμηθεί. Εκτός κι αν μας ακούει και γελάει κι αυτός κρυφά μέσα στον υπνόσακό του...
Αφού σχολιάσαμε τις διακοπές μας, τις παρέες και διάφορα άλλα, μου λέει η Δήμητρα:
– Και για πες τώρα, το απόφθεγμά σου για τους άντρες.
Της είχα πει ότι έχω καταλήξει –το καταλήξει είναι τρόπος του λέγειν φυσικά– σε μια θεωρία για τα δύο φύλα και για την ασυνεννοησία των ανδρών – μιλώντας από την πλευρά της γυναίκας φυσικά.
– Είσαι σίγουρη ότι θες ν’ ακούσεις;
– Ναι, ναι! ενθουσιάζεται η καινούργια μου φίλη.
– Εντάξει. Σ’ το είχα υποσχεθεί άλλωστε [σ.σ. απ’ την Ικαρία, όταν μου μιλούσε με αγανάκτηση για το χάσμα κατανόησης των δύο φύλων] και η περίσταση είναι ιδανική. Λοιπόν, ξεκινάω. Η θεωρία μου, λέω παίρνοντας το σοβαρό μου, ξεκινάει από τη διαπίστωση περί υπεροχής των γυναικών. Υπεροχή που στηρίζεται στο γεγονός ότι είναι σαφώς πιο ώριμες από τους άνδρες, οργανωτικά τουλάχιστον. Με την έννοια ότι οι άνδρες λειτουργούν περισσότερο ως παιδάκια, έχουν δηλαδή πολύ έντονη την παιδικότητα μέσα τους, κι αυτό έχει επιπτώσεις όταν πρόκειται ν’ αντιμετωπίσουν κάποια ζητήματα σοβαρά.
– Αυτό είναι διαπιστωμένο! επικροτεί η Δήμητρα με ύφος απαξίωσης κι έκδηλη την ανυπομονησία ν’ ακούσει παρακάτω.
– Οι επιπτώσεις αυτές εμφανίζονται και στην κοινωνική και στην πολιτική διάσταση. Όπου οι άνδρες έχουν την πρωτοκαθεδρία. Συνεπώς, έχω καταλήξει σε τρία αλληλοσυνδεόμενα αποφθέγματα. Πρώτον, οι γυναίκες πρέπει να απελευθερωθούν σεξουαλικά. Βασικά, πρέπει να απελευθερωθούν πλήρως. Κατ’ αρχάς σεξουαλικά, αλλά και απ’ όλα τα ταμπού που τις επιβάλει η κοινωνία, οι άντρες και οι ίδιες στον εαυτό τους. Όλα.
…Δεύτερον, πρέπει ν’ αναλάβουμε τη διαχείριση…
– Τίνος πράγματος τη διαχείριση; με διακόπτει η Δήμητρα.
– Τη διαχείριση των πάντων: της οικονομίας, της κοινωνίας, της πολιτικής…
– Και οι άντρες; απορεί η Δήμητρα με ένα γελάκι θεωρώντας ότι δεν τους απομένουν και πολλοί ρόλοι μετά απ’ αυτό.
– Για τον πούτσο!
Ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια. Το επιβάλλει η περίσταση άλλωστε. «Κυριολεκτικά και μεταφορικά», προκαλώ με δασκαλίστικο υφάκι, διακινδυνεύοντας να πάθει συγκοπή από τα γέλια. Επιμένω μάλιστα για ώρα να επιδεικνύω μια σοβαροφάνεια που αποδεικνύεται ξεκαρδιστική. Ως γελοία δηλαδή – όπως και κάθε σοβαροφάνεια άλλωστε! Τα υπόλοιπα σχόλια της Δήμητρας καθιστούν την απαξίωση ολοκληρωτική και είναι αδύνατον να αναπαραχθούν δημοσίως…

Όπως μπορεί να γίνει αντιληπτό, εμείς κάναμε απεριόριστο χαβαλέ. Για τον διπλανό μας δεν ξέρω, που σίγουρα δεν τον αφήνουμε να κοιμηθεί…
– Να το γράψεις αυτό στο βιβλίο, έχει τη φαεινή ιδέα η Δήμητρα.
– Να το γράψω; μαζεύομαι διστακτικά. Θα με παρεξηγήσουνε!
– Αν δεν το γράψεις δεν θα στο συγχωρήσω!
– Δεν ξέρω… Κινδυνεύω να με βγάλουν φεμινίστρια! λέω προκαλώντας νέα γέλια απ’ τη Δήμητρα που ευτυχώς καταλαβαίνει.
Μέσ’ στα γέλια, σιγοντάρει:
– Πω, πω! Κι άντε να σου φύγει η ρετσινιά! Τελείωσες μετά! Χαχαχα…
– Και άμα το γράψω αυτό πρέπει να γράψω κι ότι τo ’χουμε τσούξει λιγάκι;
– Κοίταξε, παίρνει το σοβαρό της η Δήμητρα, είναι δίκοπο μαχαίρι η φάση. Από τη μία είναι ηθικά λάθος να μην το γράψεις. Και σκηνοθετικά επίσης. Από την άλλη, αν το γράψεις υπονομεύεις τα ίδια σου τα λεγόμενα!

* * *

Εμείς οι δύο συνεννοηθήκαμε. Υπήρχε σύμπνοια και κατανόηση – γι’ αυτό άλλωστε της είπα τη «θεωρία» μου. Επειδή, όμως, αυτό το βιβλίο απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό, οφείλω να προβώ στις απαραίτητες διευκρινίσεις.
Είναι προφανές ότι η κουβέντα έχει γίνει μεταξύ σοβαρού κι αστείου. Το «μεταξύ σοβαρού κι αστείου» είναι μια σύμβαση που σημαίνει πως, ενώ λέμε πράγματα που στηρίζονται σε μια αλήθεια, χρησιμοποιούμε την υπερβολή ή άλλα φραστικά στοιχεία που να δίνουν έναν αστείο τόνο. Ή αλλιώς, αστειευόμαστε πάνω σε μια πραγματική βάση.
Είναι επίσης προφανές πως τίποτα δεν ισχύει για όλους τους άνδρες ή όλες τις γυναίκες. Όπως εξάλλου τίποτα δεν ισχύει για όλους τους Ικαριώτες, για όλους τους αστούς, για όλους τους ανθρώπους.
Επιπλέον, αυτό που ειπώθηκε είναι η μισή αλήθεια. Που χωρίς το άλλο της μισό παύει να είναι αλήθεια. Την άλλη μισή αλήθεια αρχίσαμε να συζητάμε όταν επιτέλους σταματήσαμε να γελάμε.
– Στην πραγματικότητα, βέβαια, οι γυναίκες γουστάρουν τους άνδρες που είναι πιο παιδάκια. Τις αρέσει αυτή η ανεμελιά, το ρίσκο που πάντα παίρνουν. Έχω την αίσθηση ότι ίσως και να τους ζηλεύουν κιόλας γι’ αυτό που είναι και οι ίδιες δεν μπορούν να είναι.
– Εννοείται! Γι’ αυτό και συχνά η συμπεριφορά τους είναι ανδροκεντρική.
– Και τελικά, στην πράξη, η κατά τα άλλα μεγαλύτερη ωριμότητά τους ακυρώνεται αφού λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους στην προσπάθεια προσέλκυσης του αρσενικού. Οι ίδιες βέβαια δεν το ’χουν μέσα τους το ρίσκο. Λόγω ενστίκτου νομίζω. Επειδή (θα) φέρουν τη ζωή. Είναι πιο…
– Συντηρητικές.
– Ναι, αυτό θα ’λεγα. Συντηρητικές. Διότι αποστολή τους είναι η δημιουργία και η συνέχεια της ζωής. Και κοινωνικοπολιτικά είναι πιο συντηρητικές, άλλωστε.
– Ίσως γι’ αυτό φερόμαστε σαν μαμάδες στους γκόμενους! παρατηρεί η Δήμητρα.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ’ την αρχή.

1) Η γυναικεία απελευθέρωση
Η «υπεροχή», που ανέφερα, των γυναικών δεν τίθεται σε αντιπαράθεση προς μια αντίστοιχη κατωτερότητα των ανδρών, αφού όλοι είναι ισάξιοι. Ως ανθρώπινες αξίες δηλαδή. Τίθεται σε σχέση με το ότι ασχολούνται σε πιο ώριμη βάση με τα πράγματα – τα πράγματα που είναι σημαντικά από τη σκοπιά της κοινωνικής συμβίωσης. Δηλαδή, πέρα απ’ τα κοινά ενδιαφέροντα, στις μεταξύ τους κουβέντες οι άνδρες αναδεικνύουν μια παιδικότητα, μια ανεμελιά. Κυριολεκτικά: ασχολούνται με το παιχνίδι. Οι γυναίκες, από την άλλη, επιδεικνύουν μεγαλύτερη συναισθηματική αναζήτηση.
Για παράδειγμα, οι άντρες μεταξύ τους μιλάνε για τ’ αθλητικά, τις ομάδες, τα αυτοκίνητα, τις γκόμενες. Και δεν είναι κλισέ αυτό. Στα Internet Cafe αγόρια ξημεροβραδιάζονται παίζοντας παιχνίδια στο διαδίκτυο. Άντρες, μέχρι και 45 χρονών, παίζουν ποδοσφαιράκι και play station σπίτι τους, όταν δεν έχει ποδόσφαιρο ή μπάσκετ στην τηλεόραση. Όταν, δε, μιλάνε για γκόμενες μιλάνε ακριβώς γι’ αυτό: για γκόμενες. Δηλαδή, για γυναίκες με τις οποίες γίνεται παιχνίδι. Όταν η γκόμενα γίνεται σχέση, η κουβέντα παύει! Δεν συζητάνε τους προβληματισμούς τους, ή τα προβλήματα στη σχέση τους, ή οτιδήποτε γύρω από αυτή, παρά επιφανειακά και φευγαλέα. Όταν, δηλαδή, στο παιχνίδι μπαίνουν τα συναισθήματα, τα όνειρα, τα προβλήματα, δεν υπάρχει η γκόμενα, γίνεται «σχέση» και η κουβέντα σταματάει.

[Ανοίγει Παρένθεση: Ρώτησα πρόσφατα δυο φίλους γι’ αυτό. Κατ’ αρχάς συμφώνησαν ανεπιφύλαχτα ότι έτσι είναι. Τους ζήτησα να μου πουν γιατί. Φυσικά οι απαντήσεις ήταν υποκειμενικές. Ο Γιάννης, μου το έθεσε ως θέμα αντρικού ανταγωνισμού: δεν συζητάς με άντρες για τη γυναίκα/σχέση σου, ειδικά για τη σεξουαλική ζωή σου μαζί της, για να μην τη δουν σεξουαλικά. Ο Διονύσης, δεν εστίασε στον ανταγωνισμό, αλλά στο γεγονός ότι «απλώς δεν μιλάς γι’ αυτά τα πράγματα». Στην επιμονή μου «γιατί;», ζορίστηκε λίγο και τελικά μου έδωσε την καλύτερη παρομοίωση – κι εξήγηση επίσης. «Είναι το ίδιο, όπως δεν μιλάς για τη μάνα σου».
Χα! Καλό αυτό. Η μητέρα είναι, ως γνωστόν, η αγία. Η Παρθένα ίσως. Συμβολικά τουλάχιστον. Ποτέ κανείς δεν συζητά για τη σεξουαλικότητα της μητέρας. Και μάλιστα, το πιο μεγάλο διακύβευμα των σύγχρονων γυναικών στις προσωπικές τους κουβέντες είναι πως θα παραμείνουν γυναίκες όταν φέρουν στον κόσμο παιδιά! Λες και το ένα αναιρεί το άλλο. Λες και τα παιδιά δεν προήλθαν ακριβώς από τη σεξουαλικότητά τους! Αλλά όχι: η μητέρα είναι Παρθένα. Τουλάχιστον έτσι επιβάλλει στο συλλογικό μας ασυνείδητο η χριστιανική μυθοπλασία. Αυτή που τιμώρησε την Εύα και όλη την ανθρωπότητα για την περιέργεια (περιέργεια = αναζήτηση γνώσης) και τη σεξουαλικότητά της (σεξουαλικότητα = ελευθερία), και έχρισε Θεάνθρωπο τον άντρα (άντρα φυσικά) που η μητέρα του ήταν παρθένα!
Για την γκόμενα που είναι ακόμη αυτό ακριβώς, γκόμενα, οι άντρες μπορεί να πούν τα πάντα. Όταν όμως αυτή γίνει σχέση/γυναίκα, δηλαδή όταν σοβαρέψει το πράγμα, παύει η κουβέντα. Διότι, αυτή μπορεί στο μέλλον να γίνει «η μάνα των παιδιών μου». Και ως τέτοια αξίζει προκαταβολικά τον αντίστοιχο σεβασμό. Όπου ως σεβασμός μεταφράζεται η άρνηση της σεξουαλικότητας και του παιχνιδιού.
Τις προάλλες έβλεπαν οι φίλοι μου ποδόσφαιρο στην τηλεόραση και, παρότι έπαιζε ΠΑΟΚ-ΆΡΗΣ ακούστηκε απ’ τις κερκίδες το γνωστό και υβριστικό γηπεδικό σύνθημα: «Ολυμπί, Ολυμπί, Ολυμπιακέ, Ομάδα ομαδααάρα σας, γαμωωώ τον Πειραιά σας, και το μουνί της μάνας σας!». [Ένα παράξενο πράγμα: όποια ομάδα και να παίζει, βρισιά για τον Ολυμπιακό θα ακουστεί. Οπωσδήποτε! Καλό είναι αυτό. Για τον Ολυμπιακό εννοώ!] Για να δούμε, τι λέει αυτό το σύνθημα, παράφραση του ύμνου του Ολυμπιακού; «Γαμώ τον Πειραιά σας»: είπαμε, το σεξ γίνεται αντιληπτό ως πράξη επιβολής και ταπείνωσης• δεν χρειάζεται άλλη ανάλυση. Η υπόλοιπη όμως φράση αποτελεί το υπέρτατο γηπεδικό (και όχι μόνο) υβριστικό σύνθημα. Η αναφορά στο «μουνί της μάνας σας» είναι η προσβολή του πιο ιερού πράγματος στον κόσμο. Βρισιά αυτού που είναι το μεγαλύτερο ταμπού. Για όλους.
Και όχι μόνο στο γήπεδο φυσικά. Η αγγλική βρισιά son of a bitch (που απευθύνεται βασικά σε άντρες) σημαίνει κυριολεκτικά «πουτάνας γιε», και εκλαμβάνεται επίσης ως «μπάσταρδε». Δηλαδή, εσύ που δεν έχεις πατέρα. Δηλαδή, δεν έχεις νόμιμο πατέρα, διότι πατέρας πάντα υπάρχει. Νόμιμος. Σύζυγος δηλαδή. Που σημαίνει συνειρμικά, ένας και μοναδικός. Αλλιώς, «είναι πουτάνα», «καριόλα» και όλα τα σχετικά η γυναίκα. Συνειρμικά. Και συμβολικά επίσης. Κλείνει η Παρένθεση]

Το ακριβώς αντίστροφο συμβαίνει με τις γυναίκες. Γι’ αυτές η συναισθηματική προσέγγιση είναι η σημαντικότερη. Μιλούν για τη σχέση τους με τις καλές τους φίλες, μιλούν για τους γονείς τους… Αν έχουν παιδιά, συζητάνε πολύ γι’ αυτά, σε μια διαρκή αναζήτηση προσέγγισης του εσωτερικού τους κόσμου. Συχνά, μάλιστα, το παρακάνουν σε αυτή την αναζήτηση καταντώντας εκνευριστικές – ακόμα και για τις ίδιες!

Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι το εξής: η μεγαλύτερη διαφορά αντρών και γυναικών είναι ανατομική! Αυτό είναι που τους διαφοροποιεί, σε άντρα και γυναίκα αντίστοιχα, είναι ακριβώς αυτό που τους καθιστά τόσο διαφορετικές οντότητες. Αυτή είναι η αιτία που δεν συνεννοούνται, που κουβεντιάζουν διαφορετικά πράγματα, που προσεγγίζουν με διαφορετικό τρόπο τα ζητήματα. Αλλά και η αιτία που έλκονται, που ερωτεύονται, που αλληλοσυμπληρώνονται.
Από την ύλη, από την υλική μας υπόσταση ξεκινούν όλες οι περαιτέρω διαφοροποιήσεις μας. Και δεν φταίει κανείς γι’ αυτό. Απλώς έτσι είναι τα πράγματα. Αν παρατηρήσει κανείς τη φύση στο σύνολό της, θα διαπιστώσει ότι όλα διέπονται από έναν βασικό κανόνα: την αναπαραγωγή. Την επιβίωση δηλαδή του είδους. Η συνέχιση της ζωής είναι η πρώτη και η τελευταία προτεραιότητα της φύσης. Πολλές δραστηριότητες των ζώων υπακούν σ’ αυτή τη λογική: επιβίωση και αναπαραγωγή. Τα πουλιά μεταναστεύουν σε θερμά κλίματα το χειμώνα για να επιβιώσουν. Εκεί αναπαράγονται κιόλας. Οι σκύλοι, οι γάτες και τα περισσότερα ζώα ζευγαρώνουν όταν το θηλυκό μπορεί να συλλάβει. Μάλιστα, το θηλυκό αρνείται συνήθως τη συνεύρεση τις άλλες μέρες, όχι το αρσενικό. Τα αρσενικά τσακώνονται για τη θηλυκιά: μόνο ο πιο δυνατός θα την προσεγγίσει. Οι αυτοκρατορικοί πιγκουίνοι κάνουν ένα απίστευτο ταξίδι 50 ως 120 χιλιομέτρων για να ζευγαρώσουν και να τεκνοποιήσουν στην Ανταρκτική, ακολουθώντας αυστηρούς κανόνες επιβίωσης. Το δε αλογάκι της Παναγίτσας γίνεται τροφή για τη μητέρα και το παιδί ήδη κατά τη διάρκεια της συνουσίας: καθώς το αρσενικό εκσπερματώνει στο θηλυκό, το τελευταίο του τρώει το κεφάλι(!), επιβεβαιώνοντας με ακραίο κυριολεκτικά τρόπο τον ανθρώπινο αστεϊσμό ότι «όταν σκέφτεσαι με το κάτω κεφάλι χάνεις το πάνω».

Ο άνθρωπος είναι ένα ακόμη θηλαστικό ζώο αυτού του πλανήτη. Και υπόκειται στους ίδιους φυσικούς κανόνες με τα άλλα ζώα. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να το (ξανα)θυμηθούμε. για να κατανοήσουμε καλύτερα τη φύση μας και για να έρθουμε σε αρμονία με το περιβάλλον μας. Δυστυχώς το είδος μας, υπερεκτιμώντας τις διανοητικές του ιδιαιτερότητες μνήμης και επεξεργασίας, θεώρησε ότι είναι κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό απ’ τα ζώα. Εξ ου και βρίζουμε κάποιον αποκαλώντας τον ζώο! Έτσι, οι άνθρωποι, ασθενέστεροι ανατομικά απ’ τα υπόλοιπα ζώα και εξαρτημένοι απ’ τους γονείς για το πιο μεγάλο διάστημα της ζωής μας απ’ όλα τα υπόλοιπα θηλαστικά, θελήσαμε να υποτάξουμε την ίδια τη φύση. Στην πραγματικότητα τι συνέβη; Η διανοητική μας υπεροχή μας έκανε να διαισθανθούμε τη φυσική μας κατωτερότητα. Έτσι, όπως όλοι οι άνθρωποι που έχουν κόμπλεξ κατωτερότητας γίνονται ανασφαλείς και επιθετικοί με τους συνανθρώπους τους, έτσι και ως είδος αναπτύξαμε κυριαρχικές διαθέσεις απέναντι στα υπόλοιπα μέλη του ζωικού βασιλείου. Καταργώντας έτσι στην πράξη τη διανοητική μας υπεροχή που μας ξεχώριζε από τα άλλα ζώα.
Η διανοητική μας υπεροχή δεν ήταν αρκετή για να καταλάβουμε ότι είμαστε ένα με τη φύση. Βλέπετε, τα κόμπλεξ κατωτερότητας πάντα μπλοκάρουν τη λογική επεξεργασία.

Ας επιστρέψουμε όμως στις ανατομικές διαφορές του ανθρώπινου είδους έχοντας στο μυαλό τον κανόνα της αναπαραγωγής. Το μικρό κορίτσι αρχίζει και γίνεται γυναίκα στην εφηβεία. Τι συμβαίνει στην εφηβεία; Το αδιαμόρφωτο, παιδικό σώμα του κοριτσιού αναπτύσσεται. Ψηλώνει, μεγαλώνει το στήθος και ανοίγει η λεκάνη. Οι ορμόνες, τα οιστρογόνα, κατακλύζουν το σώμα. Συναισθηματικά, αρχίζει και αποτραβιέται απ’ τους γονείς, είναι πιο ανυπάκουο ή ατίθασο ή ακόμα και επιθετικό. Οι παρέες έχουν πια τον πρώτο λόγο. Ειδικότερα τα αγόρια! Οι πρώτοι έρωτες έρχονται σ’ αυτή την ηλικία. Πνευματικά, το κορίτσι αναζητά, αμφισβητεί, έχει περιέργεια, εξερευνά.
Η εξερεύνηση ξεκινά απ’ το σώμα και φτάνει ως τον κόσμο. Οι μεγάλοι συχνά θεωρούν ταμπού την εξερεύνηση του σώματος. αλλά από κει ξεκινούν όλες οι εξερευνήσεις. Απελευθέρωση ή καταπίεση. Εδώ αρχίζουν όλα!
Αυτή δεν είναι η εφηβεία; Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα; Μόλις το κορίτσι έχει την πρώτη του περίοδο, τα πάντα αλλάζουν. Από τη στιγμή που γίνεται γυναίκα, δηλαδή μπορεί να τεκνοποιήσει, γεννιέται ο έρωτας. Και τότε αναζητείται το ταίρι!
Οι άνθρωποι αρχίζουν να ερωτεύονται όταν μπορούν να αναπαραχθούν. Και τότε φεύγουν κι απ’ τον στενό κλοιό των γονιών: αυτοί τους μεγάλωσαν πια. Τώρα μπορούν, βάσει της φύσης, να κάνουν δική τους οικογένεια. Να συνεχίσουν τον κύκλο της ζωής. Εδώ, η ελευθερία και η πνευματική αναζήτηση έχουν τις ρίζες τους στην αναπαραγωγή. Στη σεξουαλικότητα δηλαδή. Η πρώτη έντονη καταπίεση που νιώθουν οι νέοι εδώ εντοπίζεται. Οι καταπιεσμένοι έρωτες, άλλωστε, είναι αυτοί που γεννούν τις πιο τραγικές ή ηρωικές πράξεις απεγκλωβισμού απ’ τα δεσμά. Ρωμαίος και Ιουλιέτα! Φουρτουνάκηδες και Βροντάκηδες (ή Βροντάκηδες και Φουρτουνάκηδες αν προτιμάτε)!
Ξέρουμε ήδη από την ψυχανάλυση ότι η πρώτη αντίδραση, η πρώτη επανάσταση απέναντι στην αυθεντία του γονιού συμβαίνει κατά το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα, όταν δηλαδή τα παιδιά «ερωτεύονται» τον ένα γονιό και αντιστρατεύονται τον άλλον. Βλέπουμε, λοιπόν, πως η ύλη, η «γενετήσια ορμή» (όπως την αποκαλεί ο Καραγάτσης), ο παγκόσμιος βιολογικός κανόνας αναπαραγωγής και επιβίωσης είναι η αφετηρία τόσων και τόσων ψυχολογικών και πνευματικών διεργασιών. Προφανώς, και η αγάπη εξυπηρετεί τον σκοπό της συνένωσης του ζευγαριού ως απαραίτητη προϋπόθεση για να μεγαλώσουν τα παιδιά – τα πιο πρόωρα γεννημένα, από την άποψη της βιολογικής αυτάρκειας, απ’ όλα τα θηλαστικά, αφού για αρκετά χρόνια μετά τη γέννησή τους χρειάζονται φροντίδα.
Και με τ’ αγόρια τι γίνεται; Πότε γίνονται άντρες; Υποθέτω όχι όταν πάνε στρατό [στον στρατό οι άντρες απλώς κοινωνικοποιούνται σ’ ένα κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο που διατηρεί το υπάρχον πολιτικό σύστημα: μέσον, ιεραρχία, ο «παλιός είναι αλλιώς», πειθαρχία και (φαινομενικός) παραλογισμός]. Και σε αυτούς οι αλλαγές συμβαίνουν στην εφηβεία. Αν και το ανδρικό σώμα δεν υφίσταται τόσο ραγδαίες αλλαγές όπως αυτές που υφίσταται το γυναικείο, το σώμα τους κατακλύζεται και αυτό από ορμόνες (τεστοστερόνη) και ξεκινούν διάφορες μεταβολές (στη φωνή, στα γένια κ.λπ.) που ολοκληρώνονται σταδιακά.
Παρόλο που και τα δύο φύλα βιώνουν την εφηβεία, οι διαφορές στη σεξουαλικότητά τους προκύπτουν από τη διαφορετική λειτουργία των αναπαραγωγικών τους οργάνων. Αυτό συνεπάγεται και καθοριστικές ψυχολογικές και συναισθηματικές διαφορές. Οι γυναίκες έχουν δύο σημεία-κλειδιά που τις καθορίζουν σεξουαλικά και ψυχολογικά: η πρώτη περίοδος (συνήθως μετά τα 12 χρόνια) και η τελευταία (εμμηνόπαυση). Μάλιστα, μετά την εμμηνόπαυση παρουσιάζονται διάφορα προβλήματα υγείας (οστεοπόρωση, κ.λπ.). Οι άνδρες, από την άλλη, μπορούν να παράγουν σπερματοζωάρια νωρίτερα από την εφηβεία (δυνητικά) και συνεχίζουν ως τη στιγμή που πεθαίνουν. Συνεχής παραγωγή, η οποία επιζητά και την αντίστοιχη εκτόνωση. Αντίθετα, οι γυναίκες γεννιούνται με έναν συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων αποθηκευμένα στις σάλπιγγές τους. Η σύλληψη, η γονιμοποίηση, προϋποθέτει τον αντρικό οργασμό –την εκσπερμάτωση– και όχι τον γυναικείο, αφού το ωάριο υπάρχει ούτως ή άλλως, ανάλογα με το αν έχει γίνει η ωορρηξία. Δεν είναι τυχαίο ότι η πλειονότητα των ανδρών –αυτών τουλάχιστον που δεν έχουν προβλήματα στύσης– έχει πιο γρήγορο ή εύκολο οργασμό σε σχέση με την πλειονότητα των γυναικών. Ούτε είναι ασύνδετο το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν περισσότερες ερωτογενείς ζώνες και λειτουργούν περισσότερο εγκεφαλικά, συναισθηματικά και πολύπλοκα.

→ Και το «ανδρικό» ανέκδοτο λέει:
– Γιατί η γοργόνα είναι το πιο άχρηστο πλάσμα στον κόσμο;
– Επειδή, ούτε να τη γαμήσεις μπορείς, ούτε να την τηγανίσεις!

Τι είναι όμως αυτό που κινητοποιεί την αντρική σεξουαλική ορμή προς την εξωτερίκευσή της; Η απάντηση βρίσκεται στη γυναικεία σεξουαλικότητα. Οι γυναίκες, το ξύπνημα της γυναικείας σεξουαλικότητας στη βάση της γενετήσιας ορμής, είναι το πάτημα της σκανδάλης για ό,τι άλλο επακολουθεί. Το σώμα τους αλλάζει, η μυρωδιά τους, το βλέμμα τους, η επιθυμία τους… Όλα πλέον έχουν ως κεντρικό σημείο αναφοράς τον άντρα και το ανδρικό μόριο, που περιέχει το σπέρμα. Δηλαδή, την εκπλήρωση της βασικής βιολογικής εντολής: αναπαραγωγή. [Όχι συνειδητά βέβαια. Συνειδητά σκέφτονται έρωτες, ρομάντζα, κ.λπ.] Οι άντρες το αντιλαμβάνονται αυτό με τις αισθήσεις: όραση, όσφρηση, αφή. Επιτέλους, τώρα ξεδιπλώνεται μπροστά τους ένα πανέμορφο φιλήδονο πλάσμα για να εκτονώσουν τις ορμές που ως τότε τους έκαναν να μουσκεύουν το κρεβάτι – ηθελημένα ή αθέλητα! Κι αρχίζουν κι αυτοί και ερωτεύονται. Γι’ αυτό παρατάνε τους φίλους τους… Και μαζί, τα εφηβικά ζευγάρια, οδηγούνται στον δρόμο της απελευθέρωσης απ’ τους γονείς, απ’ το κοινωνικό «πρέπει», απ’ τις συμβάσεις. Ο έρωτας είναι η πρώτη πράξη ελευθερίας!

[Παρένθεση: έρωτας και ελευθερία.
Για να δούμε λίγο τη σχέση έρωτα και ελευθερίας και το πώς αυτή επηρεάζει τη συγκρότηση των πολιτικών κοινωνιών. Ας δούμε ένα παράδειγμα από έναν άλλον θρησκευτικό και πολιτικό πολιτισμό. Το Ισλάμ. Οι μουσουλμάνες γυναίκες καλύπτουν το κεφάλι και το σώμα τους όταν… γίνουν γυναίκες, δηλαδή όταν τους έρθει περίοδος. Ως τότε παίζουν ανενόχλητες με τα άλλα παιδιά του αντίθετου φύλου. Μετά την έμμηνο ρύση, οι συναναστροφές αυτές απαγορεύονται. Η κοπέλα που έχει περίοδο θεωρείται προκλητική για τους άνδρες. Διότι τότε είναι ικανή προς αναπαραγωγή. Διότι τότε ξυπνά η λανθάνουσα σεξουαλικότητά και των δύο φύλων. Γι’ αυτό, απομονώνεται από αυτούς και καλύπτεται ώστε να είναι… σεμνή.
Στο Ιράν, συγκεκριμένα, όλα αυτά τα ζητήματα πίστης και συμπεριφοράς ρυθμίζονται από το κράτος, μιας και έχει κυριαρχήσει-επιβληθεί η επανάσταση των Ιμάμηδων από το 1979 [Ένα παράξενο πράγμα με τις επαναστάσεις: τις οικειοποιούνται φραστικά αυτοί που τις αποστρέφονται…]. Από τότε η πολιτική εξουσία ταυτίζεται με τη θρησκευτική και οι κανόνες του Κορανίου, έτσι όπως ερμηνεύονται από τους κληρικούς που στηρίζουν και στηρίζονται στο καθεστώς, επιβάλλονται δια νόμου στην κοινωνική ζωή των Ιρανών. Εκκλησία και Κράτος. Θρησκευτική και κοσμική εξουσία.
Στο Ιράν, η μαντίλα για τις γυναίκες είναι υποχρεωτική. Σε όλες μάλιστα – επισκέπτριες και ντόπιες. Είναι από τις λίγες μουσουλμανικές χώρες που ο κανόνας αυτός επιβάλλεται τόσο απόλυτα, με κρατικό και όχι απλώς κοινωνικό καταναγκασμό. Δεν είναι όπως άλλες χώρες, όπως το Μαρόκο, η Τουρκία ή η Αίγυπτος, όπου οι γυναίκες επιλέγουν αν και σε ποιο βαθμό θέλουν να ακολουθήσουν τη θρησκευτική επιταγή – δηλαδή αν θα φορέσουν μαντήλι, τσαντόρ ή ακόμη και μπούρκα. Ή τίποτα απ’ αυτά. Οι γυναίκες, κατά τα άλλα, εργάζονται, οδηγούν και αποτελούν, γενικώς, ενεργά μέλη της κοινωνίας. Στο Ιράν η μαντίλα είναι υποχρεωτική από τα 9 χρόνια και μετά: φυσικά, αφού διαφορετικά θα έπρεπε να ψάχνουν κάθε κορίτσι αν έχει περίοδο!
Η πρώτη εικόνα που φτιάχνει κανείς από την επιβολή dress-code στις γυναίκες είναι ότι αυτές καταπιέζονται, ότι τα δικαιώματα των γυναικών καταπατούνται, ότι είναι μια φαλλοκρατική κοινωνία, και όλα τα σχετικά. Αυτή είναι άλλωστε και η γενική εικόνα που επικρατεί στις Δυτικές κοινωνίες για τον μουσουλμανικό κόσμο. Όμως τα πράγματα είναι, πιστεύω, λίγο διαφορετικά. Αυτό φαίνεται στην καθημερινότητα της ζωής. Όπως ότι δεν υπάρχει πουθενά μουσική. Στον δρόμο σπάνια θ’ ακούσεις μουσική, ραδιόφωνο… Δεν υπάρχουν μπαρ, κέντρα, συναυλίες. Δεν υπάρχει και κινηματογράφος άλλωστε, παρά μονάχα ελάχιστα σινεμά όπου παίζονται οι ταινίες που έχουν περάσει την επίσημη λογοκρισία.
Είναι αυτό καταπίεση των γυναικών; Προφανώς όχι. Υπάρχουν, εξάλλου, γυναίκες που υπερασπίζονται τον ηθικό κανόνα με πάθος, και άντρες απ’ την άλλη που δεν τον επικροτούν. Ναι, η υποχρεωτική μαντίλα επιβάλλεται στις γυναίκες και τις καταπιέζει στην καθημερινή έκφραση της προσωπικότητάς τους. Όμως, η υποχρεωτική μαντίλα δεν στρέφεται κατά των γυναικών. Στρέφεται κατά ανδρών και γυναικών. Είναι μορφή καταπίεσης και ελέγχου όλης της κοινωνίας.
Σκέψου να είσαι άντρας σε αυτή την κοινωνία όπου οι γυναίκες κυκλοφορούν με καλυμμένο κεφάλι και φαρδιά, άχαρα ρούχα που κρύβουν το σώμα. Με ποιον θα φλερτάρεις; Με ποιον θα γελάσεις; Με ποιον θα χορέψεις; Μπορείς εσύ να είσαι ελεύθερος ενώ οι γυναίκες καταπιέζονται; Αστεία πράγματα. Οι επιπτώσεις είναι ίδιες για όλους: όχι φλερτ, όχι μουσική, όχι χορός, όχι γέλιο, όχι έρωτας, όχι ελευθερία. Η καταπίεση της γυναικείας σεξουαλικότητας ισοδυναμεί με κοινωνική και πολιτική ανελευθερία. Για όλους. Ή μήπως είναι τυχαίο ότι στο Ιράν δεν υπάρχουν στοιχειώδεις πολιτικές ελευθερίες από τότε που επικράτησε η… Επανάσταση; Ή μήπως είναι τυχαίο ότι μικρές, καθημερινές ανυποταξίες των νέων Ιρανών αφορούν την ελεύθερη επαφή τους με το άλλο φύλο: μαζεύονται σε σπίτια όπου φορούν τζιν και βγάζουν τις μαντίλες, ακούνε μουσική, γελάνε. Κάνουν μικρά πάρτυ. Όπως αλλού οι αντιστασιακοί μαζεύονταν κρυφά για να οργανώσουν τα σχέδιά τους…
Οι Ιρανοί είναι σεξουαλικά ενεργοί μέσα στο γάμο τους και αρκετές Ιρανές φορούν ωραία σέξυ εσώρουχα μέσα απ’ τις κελεμπίες. Όμως, η ενεργή σεξουαλική ζωή, η ερωτική απελευθέρωση επιτρέπεται μόνο όταν εντάσσεται στους κοινωνικούς θεσμούς και κανόνες, και μόνο συγκαλυμμένα. Γι’ αυτό απαγορεύεται ο έρωτας εκτός γάμου.
Αυτό το βλέπουμε και σε άλλες κοινωνίες, όπου οι προγαμιαίες σχέσεις είναι ταμπού: αν και η χριστιανική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αναγκαστεί να είναι πιο ελαστική σ’ αυτό, η Καθολική παραμένει φανατικά αντίθετη! Άλλωστε είπαμε! Όταν η Εύα άρχισε να εξερευνά, ο Θεός μάς τιμώρησε (όλους) με διωγμό απ’ τον Παράδεισο!
Έτσι, λοιπόν, η καταπίεση της γυναίκας ισοδυναμεί με γενικό έλεγχο και ανελευθερία. Όταν ο πρόεδρος Αχμαντινετζάντ (για να επανέλθουμε στο Ιράν) χαιρέτησε δια χειροφιλήματος τη δασκάλα των παιδικών του χρόνων, οι κληρικοί, οι φύλακες της πίστης και της ηθικής, τον καταδίκασαν δημόσια επειδή, λέει, το Κοράνι απαγορεύει το (δημόσιο) άγγιγμα γυναίκας που δεν είναι συγγενής. Και να φανταστεί κανείς ότι η γριά γυναίκα φορούσε γάντια! Αυτό ήταν χαρακτηριστικότατο παράδειγμα του πώς τα σεξουαλικά ταμπού στρέφονται κατά οιασδήποτε ελευθερίας και έκφρασης συναισθημάτων και ευγνωμοσύνης. Ο ίδιος ο πρόεδρος του Ιράν δεν επιτρεπόταν να συγκινηθεί και να εκφραστεί, όσο σεμνά κι αν το έκανε. Έτσι, ολόκληρη η κοινωνία αποστειρώνεται.

Συνεπώς, η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι πολύ σημαντική και για τα δύο φύλα. Συνδέεται με την κοινωνική και πολιτική απελευθέρωση. Γι’ αυτό και τα πιο αυταρχικά πολιτικά καθεστώτα εφαρμόζουν αυστηρούς κανόνες ηθικής συμπεριφοράς. Αυτό έκανε ο Χομεϊνί στο Ιράν το 1979 επιβάλλοντας τη μαντίλα. Αυτό έκανε και η χούντα των συνταγματαρχών το 1967 απαγορεύοντας τη μίνι φούστα στην Ελλάδα.
Βέβαια, το αντίστροφο δεν ισχύει απαραιτήτως. Δηλαδή όπου υπάρχει γυναικεία απελευθέρωση δεν έχουμε απαραιτήτως ελεύθερες κοινωνίες. Σίγουρα όμως ο έλεγχος δεν είναι τόσο άμεσος. Στις Δυτικές κοινωνίες, που είναι επίσης ανδροκρατικές, υπάρχουν και άλλοι τρόποι ελέγχου, εξίσου αποτελεσματικοί. Ίσως και πιο αποτελεσματικοί, γιατί όταν τα βάζεις άμεσα με τις ανθρώπινες ορμές, και μάλιστα με την πιο εκρηκτική εξ αυτών –τη σεξουαλική–, τότε το ξέσπασμα είναι προδικασμένο και ανεξέλεγκτο. Ενώ, όταν «το παίζεις» απελευθερωμένος, όταν κολακεύεις την κοινωνία σου και τον εαυτό σου νομίζοντας ότι είσαι ελεύθερος ή ότι οι γυναίκες δεν είναι καταπιεσμένες, τότε εκτός απ’ το να σπάσεις τα δεσμά σου, πρέπει και να τα δεις κιόλας. Όμως, στις σύγχρονες, Δυτικές, μοντέρνες κοινωνίες τα δεσμά είναι πολύ καλά κρυμμένα. Καμιά φορά τα αγνοούν και οι ίδιοι οι… δεσμώτες, θύματα της ίδιας τους της προπαγάνδας. Διατυμπανίζουν, και το πιστεύουν κιόλας, ότι στη Δύση έχουμε κατακτήσει (ναι, κατακτήσει!) την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα των δύο φύλων και το σεβασμό στις γυναίκες. Λες και τα παραπάνω μπορεί ποτέ να αποτελούν μια κατάκτηση και όχι ένα συνεχές και αδιάλειπτο διακύβευμα.
Ας απαντήσουμε, λοιπόν, κοιτώντας τις δύο παρακάτω φωτογραφίες, σε ποια απ’ τις δύο κοινωνίες, όπου μπορούμε να δούμε αυτό το θέαμα, είναι η γυναικεία αξιοπρέπεια σεβαστή;



















Δεν ξέρω πώς θα απαντήσει ο καθένας. Άλλωστε και οι δύο αποτελούν μια υπερβολική έκφραση των κοινωνιών απ’ τις οποίες προέρχονται• η πραγματικότητα είναι κάπου στη μέση. Με τη διαφορά ότι η κοινωνία της δεύτερης φωτογραφίας νομίζει πως σέβεται περισσότερο τις γυναίκες. Αν και το ίδιο νομίζει και η κοινωνία της πρώτης φωτογραφίας. Προσωπικά, θέλω να καταθέσω το εξής: όταν είδα μπροστά μου γυναίκα με μπούρκα [σ.σ. Μπούρκα: το ένδυμα που καλύπτει τα πάντα εκτός από τα μάτια. Το τσαντόρ, από την άλλη, περικλείει όλο το σώμα αφήνοντας το πρόσωπο ακάλυπτο] σε ταξίδι μου σε μουσουλμανική χώρα, ένιωσα για πρώτη φορά στη ζωή μου έλλειψη σεβασμού. Ένιωσα έλλειψη σεβασμού γι’ αυτό το πράγμα που έβλεπα. διότι ως πράγμα μου φαινόταν. Ένα κινούμενο, αμίλητο πράγμα, χωρίς ιδιαιτερότητα, χωρίς προσωπικότητα. Μόνο τα μάτια φαίνονταν για να βλέπει πού πηγαίνει. Ποτέ δεν είχα ξανανιώσει έλλειψη σεβασμού για έμψυχο ον – όχι χωρίς να μου δώσει αφορμή με τη συμπεριφορά του. Αυτή η γυναίκα τι αφορμή μου έδωσε απλώς περνώντας δίπλα μου; Εκτός κι αν το ίδιο το γεγονός ότι επέλεξε να φορά μπούρκα συνιστά ήδη μια συμπεριφορά.
Από την άλλη, όταν στέκομαι στη στάση του λεωφορείου και πλάι μου το προϊόν διαφημίζεται με εικόνες σαν της δεύτερης φωτογραφίας, δεν νιώθω έλλειψη σεβασμού, αλλά ντρέπομαι. Ντρέπομαι επειδή, όντας γυναίκες και οι δύο, η εικόνα της αντανακλά πάνω μου. Ντρέπομαι επειδή η γυναικεία σεξουαλικότητα γίνεται εμπόρευμα, υποδουλώνεται και εγκλωβίζεται στα στενά όρια ενός προς πώληση προϊόντος. Ξεγυμνώνεται για να διαφημίσει την κρέμα αδυνατίσματος που θα σε κάνει πιο όμορφη, θελκτική, ερωτική. Προς τι; αναρωτιέμαι, αφού ο πηγαίος, αυθόρμητος ερωτισμός είναι ταμπού. Γιατί να γίνεις πιο ερωτική αφού μετά θα πρέπει να καταπιέσεις τον ερωτισμό σου; Ίσως για να γίνεις εμπόρευμα η ίδια. Κυκλοφορώντας με τα τάδε ρούχα, έχοντας βάλει τις δείνα κρέμες… Και ο γυμνός κώλος προσκαλεί τον κύριο ν’ αγοράσει το σούπερ-ουάου σπορ ταχύτατο αμάξι ως την ιδεατή προέκταση του πουλιού του. Που μετά θα παραμείνει ευνουχισμένο και ανενεργό απ’ το άγχος των δόσεων. Δόσεων που χρεώθηκες για ν’ αγοράσεις το όνειρο.
Τα όνειρα που πωλούνται είναι απατηλά. Ευνουχίζουν μια ολόκληρη κοινωνία. Μόνο αυτά που κερδίζονται έχουν πραγματική αξία!

Τα δύο αυτά άκρα που παρουσιάζουν οι παραπάνω φωτογραφίες έχουν δημιουργήσει δύο ακραίες καταστάσεις στις αντίστοιχες κοινωνίες. Καταστάσεις όμως απρόβλεπτα αντιθετικές μεταξύ τους. Στο Ιράν, όπου υπάρχει υποχρεωτικός κανόνας ένδυσης, ακόμα και η έκθεση του καρπού ενέχει μια σεξουαλικότητα. Το παραμικρό γίνεται αντιληπτό μέσα από μια ακραία «σεξουαλικοποίηση» των πάντων, αφού και η παραμικρή γυμνή σάρκα θεωρείται ερωτική. Αντίθετα, στη Δύση έχει χαθεί η σεξουαλικότητα. Στα μπαρ δεν γίνεται φλερτ, αφού μετά τις συστάσεις η επόμενη σκηνή μπορεί να είναι one night stand στην τουαλέτα. Στις κοινωνίες όπου είναι όλα «φόρα παρτίδα», όπου το γυμνό είναι μέσο επίδειξης, κοινωνικού status και εμπορευματοποίησης, κανείς δεν συγκινείται πια με τίποτα. Και το φλερτ χάνεται!

Και επειδή η υπερβολή και η καταπίεση δεν δημιουργούν παρά εκτρώματα, προσέξτε την επόμενη φωτογραφία. Πρόκειται για περιοδικά που πωλούνται σε κάποιο κεντρικό δρόμο της Τεχεράνης. Μιας και οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να εμφανίζονται δημοσίως χωρίς μαντίλα, κάτι που φυσικά ισχύει και για τα περιοδικά, έχει βρεθεί μια άλλη λύση προκειμένου να προβληθούν όμορφες και «ξεσκέπαστες» φωτογραφίες γυναικών: αυτές μικρών, ανήλικων κοριτσιών! Παιδιών, για την ακρίβεια, κάτω των εννέα ετών. Που είναι βαμμένα και ποζάρουν ως σέξι κούκλες!

Αυτά και άλλα πολλά υποδεικνύουν ότι η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι πηγή δύναμης, έμπνευσης και απελευθέρωσης για όλη την κοινωνία. Ο ερωτισμός στους άντρες προκαλείται απ’ τις γυναίκες. Και ο κοινός τους έρωτας απελευθερώνει τους ίδιους και την κοινωνία τους – δυνητικά. Φυσικά οι άνθρωποι δεν κάνουν έρωτα μόνο όταν θέλουν να αναπαραχθούν, όπως και δεν τρώνε μόνο όταν πεινάνε. Η ευχαρίστηση, η ηδονή, η επιθυμία είναι συναισθήματα που χαρακτηρίζουν το είδος μας. Που έχει όμως και επίπλαστες επιθυμίες, κατασκευασμένες. Κλείνει η Παρένθεση]

Η γυναικεία «υπεροχή» –έστω και μεταξύ σοβαρού και αστείου– ως βασισμένη στην ωριμότητα επιδέχεται αμφισβήτησης. Φυσικά• αφού είμαστε κρίκοι του ίδιου κύκλου. Αλληλοσυμπληρωνόμαστε. Η ίδια η φύση συνοδεύει τις σωματικές αλλαγές με τις αντίστοιχες συναισθηματικές και πνευματικές. Έτσι, η μεγαλύτερη συναισθηματική ωριμότητα που εμφανίζουν οι γυναίκες είναι το άμεσο συνεπαγόμενο της σωματικής τους διαφοροποίησης: όπως η λεκάνη τους μεγαλώνει, για να είναι σε θέση να υποδεχτεί μια νέα ζωή, έτσι και συναισθηματικά είναι πιο προετοιμασμένη να φροντίσει, να νοιαστεί, να εγγυηθεί μια σταθερότητα για να συντηρήσει: μια ζωή, μια σχέση, μια κοινωνία. Ο έντονος κοινωνικός καθωσπρεπισμός των γυναικών ίσως και να σχετίζεται μ’ αυτό. Εκτός κι αν σχετίζεται (και) με τη σεξουαλική τους καταπίεση. Πάντως, εμφανίζονται πιο σοβαρές, και σ’ αυτό σίγουρα ο αντρικός "χαβαλές" αποτελεί αναγκαία εξισορροπητική δύναμη. Αφού όλα είναι ένα. Ισορροπία.
Οι άντρες παρουσιάζουν μια έντονη δημιουργικότητα, αν και συχνά αυτή συναντά το ρίσκο. Στη μουσική, στα σπορ, στις εφευρέσεις. Κι αυτό είναι και γοητευτικό. Είναι όμως πολύ ανταγωνιστικοί μεταξύ τους. Μάλλον επειδή επιδιώκουν να προσελκύσουν το θηλυκό. Έτσι προσπαθούν να φανούν οι πιο ωραίοι, οι πιο δυνατοί, οι πιο πλούσιοι. Ανάλογα το target-group… Επίσης δεν συνεργάζονται εύκολα. Σε μελέτες που έχουν γίνει από παιδοψυχολόγους στη Βρετανία σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (μεταξύ 2 και 5 ετών) διαπιστώθηκε ότι το παιχνίδι των αγοριών και των κοριτσιών διέφερε σημαντικά. Στις δύο ομάδες παιδιών δόθηκαν τα ίδια παιχνίδια. Τα κοριτσάκια άρχισαν να συνεργάζονται σε μια ομαδική προσπάθεια δημιουργίας κάποιας κατασκευής. Μάλιστα, οι κατασκευές τους είχαν συχνά χαμηλό ύψος και γερά θεμέλια [Σταθερότητα, ασφάλεια, κ.λπ.]. Τα αγοράκια εργάστηκαν κυρίως μόνα τους προσπαθώντας να φτιάξει το καθένα τη μεγαλύτερη ή ψηλότερη κατασκευή απ’ τα άλλα. Συχνά, πάνω στην προσπάθεια αυτή, στο τέλος γκρέμιζαν το ίδιο το κατασκεύασμά τους [Ανταγωνισμός, επίδειξη, ρίσκο].
Όπως στις (ανδροκρατικές) κοινωνίες μας, όπου τα σύμβολα δύναμης και επιτυχίας φλερτάρουν φανερά με το μέγεθος: οι ουρανοξύστες, το γρήγορο αμάξι, η καλύτερη επίδοση. Για τους άντρες, το μέγεθος σίγουρα μετράει!

→ Και το «γυναικείο» ανέκδοτο λέει:
– Γιατί οι γυναίκες κόβονται στο παρκάρισμα;
– Επειδή οι άντρες τις έχουν πείσει ότι το «τόσο» είναι είκοσι εκατοστά!

Ας έρθουμε λοιπόν στο πρώτο απόφθεγμα. Οι γυναίκες πρέπει ν’ απελευθερωθούν πλήρως. Κατ’ αρχάς σεξουαλικώς, αλλά και παντού. Να απαλλάξουν τον εαυτό τους απ’ τα καταπιεστικά κλισέ που οι ίδιες αναπαράγουν με τη μεγαλύτερη αυστηρότητα. Να μη δίνουν λογαριασμό σε κανέναν για τις σκέψεις τους, τις πράξεις τους, τις επιθυμίες τους. Όχι απαραιτήτως αλλάζοντας σεξουαλικό σύντροφο κάθε βράδυ. Ισότητα δεν σημαίνει να ακολουθείς την κακώς νοούμενη αντρική συμπεριφορά. Σημαίνει απλώς να έχεις τα ίδια δικαιώματα σε ό,τι κι αν ακολουθείς. Το δικαίωμα στη δική σου επιλογή. Όποια και αν είναι αυτή. Απλώς να είναι δική σου επιθυμία.
Λέω να απελευθερωθούν κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς σεξουαλικά. Όχι επειδή η σεξουαλική απελευθέρωση είναι πιο σημαντική ή ποιοτικά ανώτερη από άλλες. Αλλά επειδή αυτή είναι η δύναμη που θα συμπαρασύρει όλες τις άλλες. Το γιατί το εξετάσαμε ήδη: η σεξουαλικότητα ενέχει τη μεγαλύτερη δυναμική εκτόνωσης και απελευθέρωσης των ορμών. Εκτονώνει ακόμα και εκτός ορίων καταστάσεις, όπως είναι η επιθετικότητα, προστατεύοντας την ίδια την κοινωνία απ’ την εξωτερίκευσή τους. Άντρες και γυναίκες γίνονται πιο ευχαριστημένοι. Όμως, η απελευθέρωση δεν θα πετύχει αν έχει εξουσιαστικά στοιχεία – απ’ την όποια μεριά.

Στον δρόμο αυτόν της σεξουαλικής απελευθέρωσης οι γυναίκες είναι μόνες τους. Οι -προοδευτικοί- άντρες δεν αρκούν για να βοηθήσουν. Πρέπει οι γυναίκες μεταξύ τους να συνεννοηθούν, να συμμαχήσουν, να θέσουν τους κανόνες. Διότι οι ίδιες είναι οι αυστηρότερες κριτές των γυναικών όταν αυτές ξεφεύγουν απ’ τα πρέπει και τους κανόνες. Με βασικό γνώμονα το να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Να απεξαρτηθούν απ’ την αντρική διάθεση χωρίς να αποσυρθούν από την ομορφιά και τη συντροφικότητα της αντρικής παρέας.
Οι άντρες δεν θα μπορούσαν να βοηθήσουν σ’ αυτό, ακόμη κι αν ήθελαν. Όχι αρχικά τουλάχιστον. Διότι η γυναικεία υποταγή εντάσσεται γι’ αυτούς σ’ ένα παιχνίδι εξουσίας και εγωιστικής επιβεβαίωσης. Είναι ανταγωνιστικοί απ’ τη φύση τους. Με τον άντρα στο προσκήνιο γίνονται και οι γυναίκες ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Αναπτύσσουν ζήλιες, κακίες, ανταγωνισμούς για να προσελκύσουν το ανδρικό βλέμμα και επιθυμία, σε μια ναρκισσιστική ικανοποίηση του εγωισμού και της φιλαρέσκειάς τους. Χάνουν τη μεταξύ τους συνεργασία. Ξεχνούν, όμως, ότι το θηλυκό είναι αυτό που διαλέγει! Σε όλη τη φύση, το θηλυκό επιλέγει πότε και, κυρίως με ποιον, θα ζευγαρώσει. Μάλιστα, το αρσενικό είναι συνήθως το πιο πλουμιστό, το πιο φανταχτερό. Τα αρσενικά πουλιά, για παράδειγμα, έχουν πιο πολύχρωμα φτερά με πιο μεγάλο άνοιγμα: και τα ανοίγουν κορδώνοντας μπροστά στα θηλυκά για να τα διαλέξουν! Όπως στη φωτογραφία με τα παγώνια... (φωτο 13)
Η γυναίκα κάνει παιχνίδι. Αν το κατανοήσει αυτό, θα συμπαρασύρει και το άλλο φύλο σε μια εξελικτική πορεία προς την πραγματική ισότητα.

2) Οι γυναίκες στη διαχείριση
Να αναλάβουν οι γυναίκες τη διαχείριση, είναι το δεύτερο απόφθεγμα. Των πάντων. Να κάνουν αυτό που ξέρουν να κάνουν καλύτερα. Επισήμως, όμως, όχι στο παρασκήνιο. Εδώ χρειάζεται αρκετή επεξήγηση.
Είναι κοινό μυστικό ότι οι γυναίκες είναι οι διαχειρίστριες του σπιτιού τους: αυτές αναλαμβάνουν τα οικονομικά, αυτές τα παιδιά, αυτές το καθημερινό οικογενειακό πρόγραμμα. Είτε δουλεύουν είτε όχι. Και οι άντρες συχνά εμπιστεύονται σε αυτές ακόμα και τον μισθό τους, αναγνωρίζοντας ότι θα τα καταφέρουν καλύτερα, απαλλάσσοντας ταυτόχρονα και τον εαυτό τους απ’ την ευθύνη. Αυτό είναι κοινό μυστικό, διότι προς τα έξω ο άντρας προβάλλεται ως ο «αρχηγός της οικογενείας». Είναι θέμα εξουσίας, προβολής, ανταγωνισμού. Έτσι, ο δημόσιος χώρος καθιερώθηκε ως το προνομιακό πεδίο των ανδρών• και ο οικιακός των γυναικών. Ως εκ τούτου, η διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, του κοινωνικού και πολιτικού προγραμματισμού και των σχέσεων με τους άλλους βρίσκεται στα χέρια των ανδρών, λόγω κοινωνικού ταμπού και όχι ικανότητας. Ανέκαθεν, σχεδόν, και με όχι πολύ θετικά αποτελέσματα, θα τολμούσα να πω.
Είναι άραγε τυχαίο πως από τότε που γνωρίζουμε την ιστορία και κυριαρχεί το ανδρικό πρότυπο, οι θρησκείες των ανθρώπων είναι επίσης ανδροκρατικές; Ο Θεός-Αρχηγός-Πατέρας βρίσκεται παντού, ως η αδιαμφισβήτητη, εν τέλει, Αρχή. Το ίδιο το Δωδεκάθεο των αρχαίων Ελλήνων είναι ενδεικτικό – προφανώς και λόγω της προσομοίωσής του με τους ανθρώπους. Ο Δίας –ο γυναικάς, ο δυνατός, ο Πατέρας– είναι ο αρχηγός, παρόλο που τρέμει την Ήρα και τη ζήλια της. Κι αυτή διαφυλάσσει την οικογενειακή τους εστία.
Είναι τυχαίο μήπως ότι από τότε οι γυναίκες (και τα παιδιά) αντιμετωπίζονται ως πιο αδύναμα πλάσματα; Ο Πλάτωνας αναφέρεται στην Πολιτεία σε υποδεέστερες/ανεπιθύμητες συμπεριφορές λέγοντας ότι ταιριάζουν σε γυναίκες και παιδιά [σ.σ. «…δείχνει μυαλό γυναικείο και μικρό…» (Πολιτεία Ε, 469c)∙ «…όπως τα παιδιά και οι γυναίκες…» (Πολιτεία Η, 557c)]. Η αντίληψη αυτή γαλουχείται σε κάθε επίπεδο, ακόμα και προς το συμφέρον των γυναικών: να προστατευτούν τα γυναικόπαιδα, είναι μία απ’ τις βασικές αρχές του πολέμου. Και τα γυναικόπαιδα αναμένουν στωικά τους σωτήρες τους να τις σώσουν, να τις απελευθερώσουν. Α, να μην ξεχάσω: και οι γέροι!
Γέροι, γυναίκες και παιδιά. Όλοι οι ανήμποροι, απέναντι στους οποίους οι ακμαίοι άντρες έχουν χρέος προστασίας. Με κάθε θυσία, ακόμα και των ιδίων. Οι προστάτες. Οι ήρωες. Οι άντρες!

Πολύ βαρύ φορτίο αυτό για τους άντρες. Ειλικρινά. Και άδικο επίσης. Αλλά κανείς δεν το καταλαβαίνει. Έχει περάσει στο συλλογικό ασυνείδητο, στην οικουμενική παγκόσμια μνήμη, εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Πρόκειται για ένα συνεπαγόμενο του ότι οι άντρες είναι οι μόνοι αρμόδιοι για τον δημόσιο βίο [σ.σ. Όχι μόνο αυτού, φυσικά, αλλά και του γεγονότος ότι οι γυναίκες επιτελούν τον ρόλο της αναπαραγωγής με το ίδιο τους το σώμα.]. Ακόμα και στην άμυνα, στην υπεράσπιση της πατρίδας και του σπιτιού τους.
Εντάξει, για τους γέρους και τα παιδιά είναι λογικό επακόλουθο της σωματικής –επαναλαμβάνω, σωματικής– αδυναμίας τους. Για τις γυναίκες όμως; Οι γυναίκες δεν είναι βιολογικά αδύναμες. Απλώς, σε σύγκριση με τους άντρες, είναι μυϊκά πιο αδύναμες. Όταν η μάχη γινόταν με σπαθιά και τσεκούρια, προφανώς η γυναικεία απουσία ήταν επιβεβλημένη. Ας θεωρήσουμε ότι και με τα όπλα και το κουβάλημα των εξαρτήσεων στο πεδίο της μάχης πάλι η γυναίκα θα υστερούσε. Σήμερα, όμως, είναι σαφές ότι άντρες και γυναίκες μπορούν εξίσου να συνεισφέρουν στη μάχη με ποικίλους τρόπους. Κάποιοι απ’ αυτούς, μάλιστα, είναι και πιο αποτελεσματικοί: χειρισμός μικρών όπλων, χειρισμός Η/Υ, δολιοφθορές, αντάρτικο, οργάνωση συμμορίας (για την περίπτωση κατοχής της χώρας), πρώτες βοήθειες και νοσοκομειακή περίθαλψη. Γιατί οι γυναίκες δεν μπορούν να βοηθήσουν με αυτούς, και άλλους τρόπους, στην υπεράσπιση του σπιτιού και του τόπου τους; Γιατί άραγε δεν μπορούν να υπερασπίσουν τον ίδιο τους τον εαυτό, το παιδί τους, τον παππού, ό,τι αγαπάνε, ακόμα και τον άντρα τους; Αφού όλοι πια παραδέχονται τις ικανότητες και τις αντοχές των γυναικών!

Παράξενο μου φαίνεται που μιλάω για τη συμμετοχή των γυναικών στην άμυνα – με την ευρεία έννοια. Κανονικά πιστεύω πως οι στρατοί θα ’πρεπε να καταργηθούν και, ως τότε, οι άντρες να γίνονται αντιρρησίες συνείδησης. Όμως, για να καταργηθεί ένας στρατός πρέπει να καταργηθούν όλοι οι στρατοί. Είναι θέμα ασφάλειας και επιβίωσης. Επειδή όμως ένα τέτοιο ζήτημα δεν έχει κάποια ρεαλιστική βάση, προς το παρόν τουλάχιστον, ας έχουμε ένα στρατό αξιόλογο και ικανό να υπερασπιστεί τον λαό του και τον τόπο του. Σε αυτό, δικαίωμα συμμετοχής έχουν και οι γυναίκες. Και είναι δικαίωμα. Όσο και υποχρέωση.

Εδώ που τα λέμε, δεν γνωρίζω και πολλές γυναίκες που θα συμφωνούσαν σε κάτι τέτοιο. «Αυτές είν’ αντρικές δουλειές», σου λένε. Ή, το πιο αποστομωτικό: «εμείς δεν θέλουμε πόλεμο». Μα, αν δεν θέλεις πόλεμο, γιατί στηρίζεις τον άντρα όταν πολεμά; Γιατί δεν βρίσκει κλειστή πόρτα όταν γυρνά απ’ τον πόλεμο;

Ωραίες οι ρητορείες περί ισότητας και η φεμινιστική διεκδίκηση της χειραφέτησης. Όμως, καμία γυναίκα ή γυναικείο κίνημα δεν υπερασπίστηκε το δικαίωμά της στην άμυνα. Δεν βολεύει. «Άσε τους άντρες να βγάλουν το φίδι απ’ την τρύπα», σκέπτονται. Με το ίδιο σκεπτικό που εφαρμόζεται και σε άλλες περιπτώσεις, άσχετες με αυτήν, από άντρες και γυναίκες. Κι ας αποκτούν έτσι οι άντρες περισσότερα δικαιώματα στον δημόσιο χώρο• γιατί αυτό γίνεται. Κι ας καθορίζουν αυτοί έτσι τη ζωή ή τον θάνατό μου. Κι ας καθορίζουν αυτοί συνέχεια αν θα υποφέρουμε όλοι μέσα από έναν πόλεμο ή όχι. Εμείς δεν έχουμε λόγο. Διότι απέχουμε απ’ τη δημόσια ζωή. Απ’ τα αξιώματα, τις αποφάσεις, τον ίδιο τον πόλεμο. Με το πρόσχημα της αδυναμίας ή της αναπαραγωγικής φύσης μας. Ας απολέσουμε έτσι την ελπίδα η γυναικεία συμμετοχή –σε όλα τα επίπεδα– να σηματοδοτούσε μια μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα και δυσκολία στην απόφαση για πόλεμο. Αν δηλαδή πράγματι οι γυναίκες εκ φύσεως μεριμνούν περισσότερο για τη διατήρηση της ζωής…
Έτσι, λοιπόν, οι γυναίκες αφήνουν τους άντρες να κανονίζουν τη ζωή τους. Διότι τις βολεύει: δεν θέλουν να πολεμήσουν. Κι αφήνουν άλλους να καθορίζουν τη ζωή τους. Κλασικό. Όπως οι πολίτες, άντρες και γυναίκες, που αφήνουν τους Άρχοντες (αυτούς που Άρχουν, τους εκάστοτε εξουσιαστές) να τους καθορίζουν τη ζωή. Γιατί, «ωχ αδερφέ, που ν’ ασχολούμαι τώρα. Άλλωστε αυτοί κάνουν το παιχνίδι τους, και δεν μου αρέσει».
Μπήκες να τ’ αλλάξεις το παιχνίδι; Αν όχι, δέξου τις συνέπειες και μη γκρινιάζεις για τις «λαμογιές», τη διαφθορά, το στημένο παιχνίδι, τον πόλεμο…

[Παρένθεση: Το δικαίωμα στην άμυνα
Ένα εξαιρετικό απόσπασμα σχετικά με την υπεράσπιση του δικαιώματος των γυναικών στην άμυνα μου έστειλε τις προάλλες ο Αριστοτέλης με e-mail, για να συμπληρώσει τη σχετική κουβέντα που είχαμε πριν μερικές μέρες. Το απόσπασμα είναι από το τρίτο βιβλίο της τριλογίας Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, «Η Επιστροφή του Βασιλιά», του Άγγλου συγγραφέα Τόλκιν (John Ronald Reuel Tolkien) [σ.σ. Το παράθεμα που ακολουθεί είναι από το Μέρος V, κεφάλαιο 2, σελ. 63 (εκδόσεις Κέδρος 2001)].
Λίγο πριν το στράτευμα φύγει για την κρίσιμη μάχη που θα κρίνει την τύχη της πόλης Μίνα Τίρις, η Έογουιν, ανιψιά του βασιλιά Θέοντεν, ξεσπά για την αδικία που της γίνεται να της απαγορεύσουν να πολεμήσει κι αυτή στη μάχη. Στην κουβέντα της με τον Άραγκoρν λέει τα εξής:

– Πάντα εμένα θα διαλέγουν; είπε με πίκρα. Πάντα εγώ θα μένω πίσω,
όταν φεύγουν οι Καβαλάρηδες, για να φροντίζω το σπίτι ενώ εκείνοι θα
γίνονται ξακουστοί; Για να βρίσκουν φαΐ και κρεβάτια, όταν
επιστρέφουν;
– Μπορεί γρήγορα να έρθει η ώρα, είπε ο Άραγκορν, που κανείς δεν θα
επιστρέψει. Τότε θα χρειαστεί παλικαριά χωρίς φήμη, γιατί κανείς δεν
θα θυμάται τα κατορθώματα στην τελευταία απελπισμένη άμυνα των σπιτιών
σας. Τα κατορθώματα όμως δεν θα είναι λιγότερο παλικαρίσια, επειδή δεν
θα πάρουν έπαινο.
Κι εκείνη απάντησε:
– Όλα σου τα λόγια ένα πράγμα λένε: είσαι γυναίκα και ο ρόλος σου
είναι στο σπίτι. Όταν όμως οι άνδρες θα ’χουν πεθάνει στη μάχη
τιμημένα, σου επιτρέπουμε να καείς στο σπίτι, γιατί οι άνδρες δεν θα
το χρειαστούν πια. Όμως εγώ κρατάω απ' τη γενιά του Έορλ και δεν είμαι
υπηρέτρια. Μπορώ να ιππεύω και να κρατώ σπαθί και δεν φοβάμαι ούτε τον
πόνο ούτε τον θάνατο.
– Τι φοβάσαι αρχόντισσα; ρώτησε.
– Το κλουβί, είπε. Να μένω πίσω από τα σίδερα, ώσπου να τα συνηθίσω
και να γεράσω και όλες οι ευκαιρίες να ανδραγαθήσω φύγουν χωρίς
επιστροφή ή να μη με ενδιαφέρουν πια. Κλείνει η Παρένθεση]

Να αναλάβουν οι γυναίκες τη διαχείριση του κράτους, όπως ακριβώς έχουν και τη διαχείριση της οικογένειας. Αυτό εννοώ. Δεν ξέρω αν είναι πανάκεια, αλλά την άλλη λύση τη δοκιμάσαμε και δεν ωφέλησε! Βέβαια, το να πάρουν τα ηνία οι γυναίκες παραγκωνίζοντας τους άντρες θα ήταν εξουσιασμός από την άλλη μεριά. Αυτό, εκτός του ότι θα ’ταν άδικο γι’ αυτούς, δεν ξέρω αν θα ήταν αποτελεσματικό. Όπως στις οικογένειες. Στην πραγματικότητα, οι πιο υποδειγματικές οικογένειες είναι αυτές όπου υπάρχει συνεργασία και συζήτηση, τόσο ανάμεσα στο ζευγάρι όσο και με τα παιδιά, όταν υπάρχουν. Η ανάληψη ευθυνών στον τομέα που ο καθένας θέλει να συνεισφέρει ή είναι καταλληλότερος και αξιότερος έρχεται μετά από κοινή συμφωνία και αναγνώριση.
Συνεργασία. Για τα παιδιά, η θέαση αυτού του παραδείγματος είναι ήδη η καλύτερη βάση στη διαπαιδαγώγησή τους. Διότι μαθαίνουν μέσα απ’ το παράδειγμα. Οι γονείς –όπως και οι πολιτικοί– που άλλα διδάσκουν και άλλα πράττουν γίνονται ρεζίλι στα μάτια των παιδιών – και των πολιτών. Διότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα πάντα. Και μάλιστα, απ’ την ώρα που γεννιούνται. Κι ας μην μπορούν να εκφραστούν. Μας καταγράφουν συνεχώς.

[Παρένθεση: για τα παιδιά!
Είχα μια φίλη απ’ το σχολείο. Κάποια στιγμή παντρεύτηκε και έκανε ένα κοριτσάκι. Τρία χρόνια μετά χώρισε. Πυρ και μανία ήταν με τον άντρα της. Όχι για την ίδια, όπως έλεγε, αλλά για το παιδί «που θα υποφέρει απ’ το ψυχολογικό τραύμα». Εξ ορισμού. Και γι’ αυτό μας τον έβριζε ασύστολα. Χρησιμοποιώντας παρατσούκλια όταν τα πιτσιρίκια ερχόντουσαν κοντά μας. Σε μια τέτοια στιγμή, η μικρή της γούρλωσε τα μάτια προς τη μάνα της και δεν ξαναπήγε να παίξει στο δωμάτιο με τα άλλα παιδάκια. Έμεινε εκεί για να ακούει. Και το ύφος της είχε τραγικά αλλάξει.
Κάποια στιγμή προσπάθησα να πω στη φίλη μου ότι δεν είναι μόνο ο χωρισμός καθαυτός που κάνει κακό στα παιδιά αλλά, κυρίως, ο τρόπος που τον χειρίζεται το ζευγάρι. Επίσης ότι η εγωιστική αντίδραση απέναντι στην απόρριψη που ένιωσε ως γυναίκα (αφού ο πρώην άντρας της «βρήκε γκόμενα») την κάνει να λειτουργεί με τρόπο που, τελικά, είναι όντως καταστροφικός για το κοριτσάκι∙ σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Η φίλη αρνήθηκε ότι μιλάει άσχημα για τον μπαμπά μπροστά στο παιδί∙ αφού δεν αναφερόταν στ’ όνομά του! Και δεν μου ξαναμίλησε. Μόνο με όσους τη «σιγοντάριζαν» στις βρισιές εναντίον του πρώην άντρα της συνέχισε, ή και ξεκίνησε νέες παρτίδες. Διότι, όπως διαπιστώνω, η σιωπή, εκτός από συνενοχή, είναι και χρυσός.
Δεν στεναχωρήθηκα απ’ αυτό. Ούτως ή άλλως δεν ήθελα να ξαναδώ τέτοιο βλέμμα στο πρόσωπο της μικρής. Όμως, πρέπει να γνωρίζουμε καλά πως τα παιδιά δεν είναι χαζά. Απεναντίας. Τα παιδιά είναι δύναμη: καταγράφουν τα πάντα σαν σφουγγάρι. Πληροφορίες, συναισθήματα, μυστικά. Όλα γίνονται αντιληπτά απ’ το πλάσμα που, όντας ανήμπορο ακόμα να κινηθεί ελεύθερα, να μιλήσει και να εκφραστεί, εστιάζει την προσοχή του στο περιβάλλον. Και γράφει απευθείας στον «σκληρό». Απλώς, ως βιολογικώς ανέτοιμο, δεν μπορεί να εκφράσει αυτά που νιώθει. Γιατί ξαφνικά, μόλις μιλήσει, αρχίζει τις ερωτήσεις; Επειδή τότε του γεννήθηκε η περιέργεια; Ή μήπως επειδή τότε μπόρεσε να την εκφράσει;
Πολλοί γονείς μιλούν μπροστά στο παιδί, ακόμα και για το ίδιο, ψιθυριστά. Νομίζοντας ότι το παιδάκι δεν το καταλαβαίνει. Ξεχνώντας ότι μπροστά στα παιδιά πρέπει να φερόμαστε όπως και μπροστά σ’ έναν ενήλικο: ποτέ δεν θα ψιθυρίζαμε ένα μυστικό μπροστά του! Μάλιστα, όταν το αφήνουν το βράδυ στη νταντά (γιαγιά, κ.λπ.) για να βγουν του λένε: «οι γονείς τώρα έχουνε δουλειά, δεν μπορούν να σε πάρουν μαζί, εντάξει;». Εκπαιδεύουν το παιδί στην ιδέα ότι οι γονείς το αποχωρίζονται μόνο αν υπάρχει δουλειά• κατά τα άλλα, οφείλουν να είναι πάντα εκεί, χωρίς δικαιώματα για τους ίδιους. Ευτυχώς που είναι μικρά τότε τα παιδιά, αλλιώς θα αναρωτιόντουσαν: «μα τι δουλειά είναι αυτή που κάνει η μαμά και φτιάχνεται, στολίζεται και βγαίνει έξω βραδιάτικα»;
Τα παιδιά δεν είναι χαζά. Πνευματικώς και συναισθηματικώς ανεπαρκείς είναι όσοι δεν το αντιλαμβάνονται. Κλείνει η Παρένθεση]

Με τον ίδιο τρόπο, λοιπόν, που η οικογένεια επωφελείται απ’ τη συνεργασία του ζευγαριού, και η ίδια η κοινωνία μπορεί να ωφεληθεί απ’ τη συνεργασία των πολιτών. Των ανθρώπων, ούτως ή άλλως. Και των γυναικών ειδικότερα. Αν παρατηρήσει κανείς ακόμα και κινήματα ή οργανώσεις πολιτών που διεκδικούν συμμετοχή κ.λπ., οι γυναίκες είναι λιγότερες. Όχι όσο αναλογικά λιγότερες είναι στις δημόσιες θέσεις εξουσίας, αλλά όμως λιγότερες απ’ τους άντρες. Διότι και συνειδησιακά το μήνυμα έχει περάσει, και οι γυναίκες αυτό-περιορίζονται στα του οίκου τους. Ίσως επειδή η δημόσια διαχείριση εμπλέκεται και σ’ ένα παιχνίδι εξουσίας, ανταγωνισμού και προβολής. Σ’ αυτό το παιχνίδι οι άντρες υπερέχουν. Η γυναικεία εμπλοκή σε αυτό προϋποθέτει, και σημαίνει, πως πρέπει ν’ αλλάξουμε το παιχνίδι. Δηλαδή, η ανάληψη από τις γυναίκες της διαχείρισης σημαίνει την αλλαγή των όρων του παιχνιδιού με όρους και κανόνες συνεργασίας και ειρήνευσης. Όχι την εμπλοκή τους σε ένα παιχνίδι που παίζεται με αυτούς τους όρους! Αλλά, επειδή τους κανόνες πάντα κάποιος τους παραβαίνει –ενίοτε και οι θεματοφύλακές τους– ο πρώτος κανόνας πρέπει να περιλαμβάνει την αυτο-διαφύλαξη. Την ευθύνη!
Οι γυναίκες στη διαχείριση δεν σημαίνει τη Θάτσερ στην εξουσία, ούτε τη Χίλαρι ή τη Ντόρα! Οι γυναίκες που ακολουθούν το αντρικό πρότυπο δεν αποτελούν «γυναίκες στην εξουσία». Γυναικεία διαχείριση δεν σημαίνει τη φυσική μόνο παρουσία των γυναικών στα δημόσια τεκταινόμενα. Σημαίνει τη θηλυκή πλευρά ως μοντέλο, ως πρότυπο διαχείρισης. Που οι γυναίκες μπορούν να το προβάλουν μόνο αν δεν αποποιηθούν τη φύση τους, αν δεν γίνουν… αντράκια για την εξουσία. Μόνο τότε, άντρες και γυναίκες μπορούν εξίσου να υπερασπίζονται ένα νέο μοντέλο κοινωνικής διαχείρισης που θα αντικαταστήσει το αποτυχημένο παλιό.

Εν τέλει, πρέπει να πάψουμε να μιλάμε για εξουσία. Κανείς εξουσιαστής, κανείς εξουσιαζόμενος. Ούτε το παιδί απ’ τους γονείς. Ούτε η γυναίκα απ’ τον άντρα. Ούτε ο άνδρας απ’ τη γυναίκα. Ούτε ο μαύρος απ’ τον άσπρο. Ούτε η μαύρη γυναίκα απ’ τον μαύρο άντρα. Ούτε οι λευκοί άντρες απ’ τους λευκούς εξουσιαστές. Ούτε οι φτωχοί απ’ τους πλούσιους. Ούτε ο λαός –πλούσιοι και φτωχοί– από άλλον λαό.
Καμία εξουσία, καμία υποταγή.
Ελευθερία, συνεργασία, αλληλεγγύη. Γι’ αυτό μίλησα για διαχείριση. Όχι εξουσία. Διαχείριση. Απ’ όλους. Με αναγκαία προϋπόθεση την ανάληψη ευθύνης απ’ τις γυναίκες. Χωρίς να περιμένουν να τους τη δώσει κανείς. Διότι, κανείς ποτέ δεν σου δίνει αυτό που θες. Μόνη (και μόνος) σου το παίρνεις.

3) «Και οι άντρες;»
Από τα τρία «αποφθέγματα», το τρίτο είναι σαφώς «μεταξύ αστείου» παρά σοβαρού. Σαφώς, διότι, αφού συζητάμε για συνεργασία και αλληλεγγύη, η φράση δεν μπορεί να ευσταθεί. Και δεν είναι καν μια προσφιλή έκφραση των γυναικών, αλλά η επανάληψη ενός κλισέ που λέγεται από όλους, άντρες και γυναίκες, με ποικίλες αφορμές απαξίωσης και απογοήτευσης. Εν προκειμένω, αφορά την κατάσταση των σχέσεων γενικώς και όσους εμπλέκονται σε αυτήν. [σ.σ. Η αλήθεια είναι ότι πολύ το σκέφτηκα αν η φράση «για τον πούτσο» θα έπρεπε να γραφτεί έτσι όπως ειπώθηκε. Από τη μία, ήθελα να τηρήσω τον βασικό κανόνα όλων των συζητήσεων και περιστατικών του Πολιτικού Ημερολογίου: την ακριβή αποτύπωση. Από την άλλη, όμως, φοβόμουν την παρεξήγηση. Τελικώς, τους ενδοιασμούς μου ‘έλυσαν’ οι παρατηρήσεις φίλων που διάβασαν το χειρόγραφο. Αρκετές γυναίκες που το διάβασαν δυσαρεστήθηκαν από τη φράση. Αντιθέτως, οι περισσότεροι άντρες εκφράστηκαν θετικά («κι εμείς μαζί σας», είπε ο Θάνος, «είμαστε για τον πούτσο»∙ «συμφωνώ απολύτως» ο Αποστόλης). «Να το βγάλεις», είπαν οι μεν. «Να το αφήσεις», είπαν οι δε! «Γιατί βρε Αντιγόνη ξενίζει τις γυναίκες; Αφού είναι αυτές που το λένε», ρώτησα τη φίλη μου σαστισμένη μπροστά στο οξύμωρο. Αφού προβληματιστήκαμε κάμποση ώρα μου είπε: «Μας ξενίζει γιατί δεν μας αρέσει αυτή η κατάσταση. Και δεν θέλουμε να το βλέπουμε αποτυπωμένο αυτό που λέμε, ακριβώς για τον λόγο που το λέμε. Μας δυσαρεστεί και θα θέλαμε να είναι αλλιώς»! Κι έτσι αποφάσισα να το αφήσω.]
Ταυτόχρονα, σε σχέση με το σοβαρό του κομμάτι, ειπώθηκε σ’ ένα πλαίσιο γενικής απαξίωσης των σχέσεων σήμερα. Η διαπίστωση είναι κοινή σε όλους: βιώνουμε μεγάλο χάσμα στις σχέσεις μας με το άλλο φύλο. Ειδικά η ηλικιακή κατηγορία των 25 με 40 (δηλαδή οι άνθρωποι που βρίσκονται στην κοινωνική ηλικία δημιουργίας οικογένειας δικής τους), βρίσκεται σε μια απίστευτη και σαρωτική καμπή σε όλα τα επίπεδα, με αποτέλεσμα να προσεγγίζουν τον άλλον με δυσκολία, είτε ερωτικά, είτε συναισθηματικά. Επικρατεί ανισορροπία.
Οι παράγοντες είναι πολλοί. Συμβαίνουν τόσες αλλαγές γύρω μας! Τα χάσιμο των εργασιακών κεκτημένων, η ανασφάλιστη εργασία, οι χαμηλοί μισθοί, ο υπαρκτός κίνδυνος της ανεργίας, η έλλειψη χρόνου… Κοινωνικά επικρατεί κυνισμός, «ωχαδερφισμός», μετάθεση ευθυνών, υποκρισία και συντηρητισμός… Πολιτικά, επικρατεί εξουσία χωρίς σεβασμό στους θεσμούς, χειραγώγηση και προπαγάνδα που συνοδεύονται από ανυπαρξία σοβαρού πολιτικού λόγου απ’ όλες τις πλευρές του πολιτικού φάσματος... Και γύρω-γύρω το περιβάλλον, το σπίτι μας, που νοσεί…
Τα παιδιά δεν ξέρουν αν θα γίνουν γονείς. Και οι γονείς δεν ξέρουν αν θα δουν εγγόνια. Είναι η πρώτη γενιά, όμως, που ξέρει, και ξέρουν και οι άλλοι γι’ αυτήν, ότι το μέλλον της προμηνύεται χειρότερο από των προκατόχων της! Κι όχι μόνο το ξέρει, αλλά το βιώνει ήδη. Η ελπίδα κλονίζεται. Κι ας μου ’λεγε ο Γιώργος παλιά πως «η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία».
Πώς «να της σηκωθεί» λοιπόν αυτής της γενιάς; Πώς να ερωτευτεί; Πώς να δημιουργήσει;

Εκτός απ’ τα εργασιακά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που μας περιβάλλουν, υπάρχει ένα βασικό ζήτημα που αφορά άμεσα τις συντροφικές σχέσεις στις Δυτικές κοινωνίες. Βρισκόμαστε σε ένα απολύτως μεταβατικό στάδιο στο οποίο κανείς δεν γνωρίζει τον ρόλο του επακριβώς. Αυτό από μόνο του δεν είναι κακό. Άλλωστε, πρόκειται –μερικώς– για μια συνέπεια του κινήματος χειραφέτησης των γυναικών και της διεκδίκησης ίσων δικαιωμάτων σε πρακτική βάση. Το συνολικό αποτέλεσμα που θα προκύψει δεν μπορεί παρά να είναι θετικό τελικά για την κοινωνία – ειδικά αν οι γυναίκες απελευθερωθούν και μπουν και στη διαχείριση! Όμως βρισκόμαστε ακόμη στα μισά του δρόμου∙ και το τοπίο είναι χαοτικό.
Ας μην ξεχνάμε ότι, ύστερα από εκατοντάδες έτη κατά τα οποία η γυναίκα είτε αγνοούνταν είτε… καίγονταν στην πυρά, τα πρώτα κείμενα διανοητών που υποστήριξαν ενεργά τα δικαιώματα των γυναικών τοποθετούνται στον 19ο αιώνα. Νωρίτερα, στην απαρχή του Διαφωτισμού και της υπεράσπισης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, η αναφορά γινόταν αρχικά στους πολίτες, δηλαδή τους άντρες που κατείχαν ιδιοκτησία. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η καθολική ψηφοφορία, ανεξάρτητα από κριτήρια ιδιοκτησίας ή εθνικότητας, πρωτοθεσπίστηκε για τους άντρες σε κάποιες αμερικανικές πολιτείες στα τέλη του 18ου αιώνα, αλλά στην πραγματικότητα μόνο κατά τον 19ο αιώνα αυτό διευρύνθηκε. Η Ελλάδα είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που θέσπισε την καθολική ψήφο για όλους τους άντρες. Το αντίστοιχο δικαίωμα για τις γυναίκες άρχισε να θεσπίζεται από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, με λίγες εξαιρέσεις (της Κορσικής και του New Jersey). Η τελευταία ευρωπαϊκή χώρα που έδωσε ψήφο στις γυναίκες ήταν η Ελβετία, μόλις το 1971!
Ο πρώτος άντρας διανοητής που έγραψε για τα ίσα δικαιώματα των γυναικών ήταν ο Τζων Στιούαρτ Μιλ (John Stuart Mill) το 1869. Εκείνη την εποχή αρχίζουν να εκδίδονται και βιβλία γυναικών συγγραφέων. Η πρώτη (διάσημη) συγγραφέας που έγραψε πολιτικά δοκίμια ήταν η Μαίρυ Γούλστοουνκραφτ (Mary Wolstonecraft). Τα γραπτά της, του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, θεωρούνται σήμερα τα πρώτα κείμενα του φεμινιστικού κινήματος, καθώς απηχούν ιδιαίτερο ριζοσπαστισμό για την εποχή τους. Προφανώς δεν είναι τυχαίο ότι: α) η Wollstonecraft ήταν αυτοδίδακτη, β) παντρεύτηκε τον Γουίλιαμ Γκόντγουιν (William Godwin), τον ‘πατέρα’, όπως αποκαλείται, του φιλοσοφικού αναρχισμού, και γ) η κόρη τους είναι η γνωστή συγγραφέας Mary Shelley, που έγραψε το μυθιστόρημα Φρανκενστάιν.
Τα πολιτικά αιτήματα των γυναικών άρχισαν να βρίσκουν αντίκρισμα από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, αλλά με αργά βήματα όπως είναι φυσικό. Το μεγάλο «μπαμ» του φεμινιστικού κινήματος έγινε τη δεκαετία του 1960. Τα διάφορα κινήματα της εποχής, κινήματα που διεκδικούσαν την πολιτική τους προστασία και αυτοπροσδιορισμό, δεν μπορούν φυσικά να απομονωθούν από τις ραγδαίες εξελίξεις και το κλίμα της εποχής. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου πολλές γυναίκες είχαν βγει εκτός σπιτιού για εργασία σε κάθε είδους δουλειά, αφού οι άντρες ήταν στον πόλεμο. Το τέλος του πολέμου συνοδεύτηκε από την επίσημη πολιτική ρητορική και παρότρυνση των γυναικών «να γυρίσουν στα σπίτια τους όπου και ανήκαν». Αλλά οι ασκοί του Αιόλου είχαν πια ανοίξει! Και, όπως λέμε, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Οι γυναίκες στη Δύση άρχισαν από τότε να διεκδικούν δυναμικά την ισότιμη θέση τους στην κοινωνία, στις σχέσεις, στην πολιτική. Και ο αγώνας γι’ αυτό δεν έχει φτάσει ούτε στη μέση του!

Έτσι, λοιπόν, οι εξελίξεις είναι ακόμη αρκετά πρόσφατες και η ασάφεια στους ρόλους λογική. Το πρόβλημα όμως οξύνεται λόγω της γενικότερης ανασφάλειας που επικρατεί σε όλους τους τομείς. Τα προβλήματα και οι δυσκολίες που πάνε χέρι-χέρι με τη ζωή, λύνονται και ξεπερνιούνται τόσο πιο εύκολα όσο υπάρχει κάτι στο οποίο να πιαστείς, να στηριχτείς. Όταν έχεις πρόβλημα, για παράδειγμα, στη δουλειά σε στηρίζει η οικογένειά σου. Όταν τσακώνεσαι με τον σύντροφο, πας στους φίλους σου. Όταν τα ’χεις πάρει με όλους και όλα, πας μια βόλτα στη φύση να ξεσκάσεις. Ή το ρίχνεις στο πιώμα μέχρι να σου περάσει!
Τι γίνεται όμως όταν συνθήκες κατάρρευσης επικρατούν σε όλους τους τομείς; Πού θα στηριχτείς; Σε ποια σταθερά; Διότι η ανθρώπινη φύση αποζητά μια σταθερά. Ένα καταφύγιο. Όπως και τα ζώα. Στους ανθρώπους, βέβαια, το καταφύγιο νοείται και μεταφορικά: ζεστασιά, επικοινωνία, φιλία, έρωτας.
Οι φίλοι θέλουν. Δεν μπορούν όμως πάντα. Παλεύουν όλοι σκληρά ν’ αντεπεξέλθουν. Τα οικονομικά προβλήματα πολλά. Όλοι κατηγορούν τους νέους ότι «είναι βολεψάκηδες», ότι «αρνούνται να μεγαλώσουν» επειδή μένουν με τους γονείς τους μετά τα 30. Ενώ αυτοί δεν ξέρουν αν αύριο θα εξακολουθήσουν να έχουν τη δουλειά με τα 600 ευρώ!
Άλλοι το ’χουν ρίξει στα ναρκωτικά. «Πίνω μπάφους και παίζω προ», είναι η καινούργια επιτυχία των Locomondo, το ελληνικό ρέγκε μουσικό συγκρότημα που περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια την κατάσταση πολλών τριαντάρηδων που αρνούνται να μεγαλώσουν! Της μόδας έχει γίνει και η Κραιπάλη του Σαββατοκύριακου: πιεσμένοι απ’ την καθημερινότητα και την έλλειψη συντροφικότητας, πολλοί νέοι μεταξύ 25 και 40 περνούν το Σαββατοκύριακό τους παίρνοντας ναρκωτικά, μαλακά ή σκληρά, νόμιμα ή παράνομα.
Ιδιαίτερη θραύση ως ναρκωτικό του Σαββατοκύριακου κάνει η κοκαΐνη, το πιο επικίνδυνο και ύπουλο ναρκωτικό μετά την ηρωίνη. Το ναρκωτικό της δήθεν διασκέδασης. Ή απλά του «φεύγα». Το πιο επικίνδυνο επειδή είναι εθιστικό και παράλληλα απενοχοποιημένο στη συνείδηση των νέων: είναι «in» η χρήση του. Προβάλλεται άλλωστε επιτηδευμένα μέσα από το life-style και τους πάντα σε εγρήγορση και κέφι τηλεοπτικούς και μουσικούς αστέρες – οι οποίοι όταν πεθαίνουν από αυτήν οι πάντες στρουθοκαμηλίζουν και ο θάνατος αποδίδεται σε καρδιακό επεισόδιο! Το πιο ύπουλο επειδή δεν συνειδητοποιείς την εξάρτηση απ’ αυτό∙ όχι πριν να είσαι σε στάδιο αποτοξινωτικής κλινικής.
Τσιγάρα, «ξύδια», μπάφοι, κόκες, έκσταση… Ξε-φεύγα σε τιμή ευκαιρίας. Όχι για τη στιγμή ή τη διασκέδαση(;). Αλλά ως αυτοσκοπός. Η επικοινωνία χάνεται στο θολωμένο μυαλό. Που ούτως ή άλλως επιζητεί τη λήθη.
Και μέσα σ’ αυτό το χάος, οι άνθρωποι προσπαθούν να προσαρμοστούν στους ρόλους τους. Έτσι όπως τους καταλαβαίνουν οι ίδιοι ή έτσι όπως τους επιβάλλει το κοινωνικό πρέπει.

Και οι γυναίκες απελευθερώθηκαν, λέει! Τώρα δεν φροντίζουν μόνο το σπίτι και τα παιδιά, αλλά εργάζονται κιόλας. Και στο ενδιάμεσο πρέπει να ’ναι και θελκτικές σύζυγοι για τον άντρα. Που, αν είναι τυχερή, θα την βοηθάει κιόλας.
– Σε βοηθάει ο άντρας σου στο σπίτι;
– Α, ναι, ναι. Είμαι πολύ τυχερή. Όταν του ζητήσω κάτι το κάνει!
Κλασική πλέον στιχομυθία μεταξύ γυναικών. Και το θεωρούν πρόοδο, ισότητα. Ότι ο άντρας της «τη βοηθάει». Βοηθάει σημαίνει πως, οι δουλειές του σπιτιού, τα παιδιά κ.λπ. είναι δική της αρμοδιότητα, στην οποία αυτός βοηθάει – και μπράβο του.
Μια φίλη, συμμαθήτρια απ’ το σχολείο, μου είπε επιτιμητικά κάποτε: «Μα καλά, τον αφήνεις να σου πλένει τα πιάτα»; Η έμφαση είναι στο «τον αφήνεις» και «να σου πλένει»! Νέα κοπέλα, 28 χρονών τότε. Ο συμβίος μου γέλασε όταν του το ’πα. Οι γυναίκες είναι συχνά οι πιο αντι-φεμινίστριες με τις πράξεις τους. Και οι πιο επικριτικές απέναντι σε όσες απολαμβάνουν πλήρη ισότητα στο σπίτι τους.
Έχω ακούσει πολλές γυναίκες να παραπονιούνται ότι αυτές τα κάνουν όλα, ο άντρας τους δεν κάνει τίποτα, κ.λπ. Έχω δει αρκετές απ’ αυτές που παραπονιούνται να μην τον αφήνουν να κάνει τίποτα, να του κόβουν όλα τα περιθώρια συνεισφοράς, ειδικά ως προς τα παιδιά, επειδή «αυτός δεν ξέρει».
– Ήθελα να κάνω μπάνιο και δε μπορούσα, διαμαρτυρόταν μια γνωστή στη γυναικοπαρέα.
Οι υπόλοιπες που είχαν παιδιά έδειχναν κατανόηση. Ταυτόχρονα τους έβριζαν ασύστολα: «Που είναι έτσι, που είναι αλλιώς…».
– Γιατί; απόρησα. Ο άνδρας σου δεν ήταν σπίτι;
– Ήταν, αλλά δεν μπορώ να του εμπιστευτώ το παιδί. Φοβάμαι, το ’χω άγχος, λέει η κατατρομαγμένη νεαρή μητέρα που θεωρεί πως πρέπει συνεχώς η ίδια και μόνο να εποπτεύει το παιδί της.
– Και πώς θα μάθει αν δεν τον αφήσεις; αναρωτήθηκα ξανά.
– Οι άντρες δεν το έχουν στη φύση τους, με αποστομώνουν και οι τρεις.
Οι ίδιες που, σε άλλη περίπτωση, θα παραπονιούνται ότι από τα χέρια τους περνάνε όλα!

– Ευτυχώς που είσαι κοντά, μανούλα, και θα σου φέρνω το παιδί [που θα γεννηθεί] να μου το κρατάς, είπε μια στενή μου φίλη στη μητέρα της μπροστά μου.
Φυσικά, επειδή δεν έχω εμπεδώσει καλά το μάθημα ότι η σιωπή είναι χρυσός (εγώ έχω εμπεδώσει κυρίως τη σιωπή ως συνενοχή), πετάχτηκα στην κουβέντα.
– Γιατί το λες αυτό, αφού ο άντρας σου έχει πολύ ελεύθερο χρόνο και τα ωράριά σας αλληλοκαλύπτονται!
– Σιγά μην αφήσω εγώ το παιδί μου στον…! Δεν θα ’σαι καλά! λέει πριν καλά-καλά γεννηθεί το παιδί.
– Τι εννοείς σου; Παιδί σας είναι!
– Δεν ξέρουν οι άντρες απ’ αυτά. Εμείς το έχουμε από ένστικτο μέσα μας.
– Φυσικά και έχουμε ένστικτο. Όμως και οι άντρες δεν είναι χαζοί. Αν τους βάλεις στο τριπάκι νομίζω πως είναι πρόθυμοι…
– Εγώ, συνεχίζει η φίλη, ξέρω πώς να κρατήσω ένα μωρό. Ο… δεν ξέρει.
– Εσύ από πού ξέρεις; τη ρωτάω.
– Να, για παράδειγμα, τις προάλλες που γέννησε η κολλητή μου και πήγα σπίτι της, τη βοήθησα να αλλάξει το μωρό.
– Και είναι ένστικτο ή κοινωνική προκατάληψη το γεγονός ότι εσένα άφησε να τη βοηθήσεις και όχι τον άντρα της;
Η συγκεκριμένη κουβέντα δεν οδηγούνταν πουθενά, κι έτσι την πήγα σε κάτι που θεωρώ πιο σημαντικό, καθώς αφορά την ανατροφή της νέας γενιάς.
– Και να σου πω κάτι; της λέω. Εντάξει, εσύ θέλεις να το χειριστείς έτσι. Τι μήνυμα όμως θα δώσεις στο παιδί σου, που θα είναι ένα ακόμη παιδί στην αυριανή κοινωνία; Εκεί που θα ζει και το δικό μου το παιδί. Ότι η γυναίκα είναι επιφορτισμένη με όλες στις δουλειές και την ανατροφή των παιδιών, και ο άντρας είναι ο… άχρηστος Αφέντης μέσα σε ένα πλαίσιο ισότητας;
– Όχι βέβαια! Εγώ θα πω στα παιδιά μου κάποια πράγματα και θα τους μάθω πώς πρέπει να ζουν. Θα τους εξηγήσω ότι πρέπει να…
– Και, ειλικρινά, θεωρείς πως θα τα εκπαιδεύσεις με αυτό που θα τους πεις όταν καθημερινά θα σε βλέπουν να κάνεις κάτι διαφορετικό; Έπιασε αυτό σ’ εσένα όταν ήσουν παιδί;
– Άσε με ρε Νέλλη, όρεξη έχεις πρωί-πρωί, με κόβει εκνευρισμένη η φίλη μου.
Κάπου εδώ σταμάτησα κι εγώ.

* * *

Και με τον ερωτισμό τι γίνεται; Οι δεσμευμένοι ψάχνουν να τον βρουν ανάμεσα σε δουλειά, κοινωνικές υποχρεώσεις, καθημερινά άγχη και παιδιά – όταν υπάρχουν. Εν μέσω υποταγής σε κοινωνικές υποχρεώσεις χωρίς νόημα: με το ζόρι τα βγάζει πέρα η οικογένεια, αλλά το μωρό πρέπει να βαφτιστεί, να γίνει και η δεξίωση! Εν μέσω υποταγής στην κυρίαρχη ιδεολογία, τον καταναλωτισμό: τα παιδία δεν τα βλέπουν, αλλά τα κατακλύζουν με χίλια-δυο υλικά αγαθά. Αγώνας για επιβίωση. [Ζωή ή Επιβίωση;]
Εν μέσω κοινωνικών υποχρεώσεων προσπαθεί το ζευγάρι να ξαναβρεί αυτό που τους έφερε κοντά: τον ερωτισμό. Αλλά οι υποχρεώσεις αυτές πόσο πολύ καθορίζουν πια τη ζωή τους! Και μέσα σ’ όλα αυτά, οι ρόλοι των δύο φύλων μπλέκονται. Αρκετοί άντρες, λόγου χάρη, αν και το υπόσχονται αρχικά, δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη των δεσμεύσεών τους απέναντι στο σπίτι που ανοίγουν. Η μητέρα που τους ανέθρεψε ως «κανακάρηδες» έχει την αρχική ευθύνη. Η υπόλοιπη δική τους όμως. Ευτυχώς, τα νέα παιδιά είναι λίγο διαφορετικά ως προς αυτό. Αλλά, ακόμα δεν έχουν ξεπεραστεί οι προσλαμβάνουσες με τις οποίες ανατραφήκαμε. Και θα πάρει καιρό. Και μέχρι τότε, οι γυναίκες πια λένε: «Τι τη θέλαμε την ισότητα; Καλύτερα δεν ήμασταν πριν;», καθώς έχουν γίνει σαν τη «Μαίρη Παναγιωταρά: μια εργαζόμενη μητέρα, μια καλή νοικοκυρά»!

Με τους αδέσμευτους τα πράγματα είναι αλλιώς. Πιο αποκαλυπτικά. Οι άντρες δεν φλερτάρουν πια. Έχουν παραδοθεί στον εγωισμό και φοβούνται την απόρριψη. Θεωρούν ότι θίγονται αν επιτελέσουν τον ρόλο τους, αν φλερτάρουν. Καλά, και οι ορμές τους; θα ρωτήσει κανείς. Ε, αυτό είναι το θέμα. Επειδή οι εποχές έχουν αλλάξει, αρκετές γυναίκες επιδιώκουν από μόνες τους το σεξ. Χωρίς αντάλλαγμα. Και καλά κάνουν. Όμως, η επίδραση είναι διπλή. Απ’ τη μία, το ερωτικό παιχνίδι ξενερώνει μιας και οι άντρες χάνουν τον ρόλο τους, παύουν να κυνηγούν. Ευνουχίζονται! Από την άλλη, αφού το σεξ το βρίσκουν εύκολα και χωρίς καθόλου κόπο, γιατί να προσπαθήσουν; Μόνο όταν τους λείψει η επαφή, ο έρωτας, η επικοινωνία, σκέφτονται πως θα ήθελαν μία σχέση. Απλά το σκέφτονται, όμως, μιας και δεν μπορούν την προσπάθεια που αυτή απαιτεί. «Αν κάτσει καλώς. Αλλιώς χεστήκαμε», λένε πολλοί! Οι συνθήκες της εποχής, που λέγαμε. Η κούρασή. Η απόρριψη. Η φυγή.
Και οι γυναίκες; Αναζητούν την απελευθέρωση και την ισότητα που το γυναικείο κίνημα υποσχόταν και βρίσκονται εγκλωβισμένες σε ρόλους που δεν ελέγχουν. Απελευθέρωση μέσω της εμπορευματοποίησης του τέλειου γυναικείου κορμιού; Ισότητα επειδή δουλεύουν συν τοις άλλοις; Και απογοήτευση αφού «Οι άντρες δεν υπάρχουν πια», όπως λένε αφοριστικά και ισοπεδωτικά.
Προφανώς δεν μπορεί κανείς να γενικολογήσει πάνω σε αυτά τα ζητήματα. Όμως, οι τάσεις αυτές είναι όλο και πιο έντονες γύρω μας, όπως αυτές αποκαλύπτονται από συζητήσεις, συμβάντα, στατιστικές. Και οι τάσεις αυτές είναι ενδεικτικές των αλλαγών.

Κλείνοντας, λοιπόν, αυτή την κουβέντα οφείλουμε να διαφοροποιήσουμε το τρίτο ‘απόφθεγμα’ τοποθετώντας το στη σωστή του διάσταση. Ο σεβασμός είναι ένα ποιοτικό συμπλήρωμα στον πηγαίο ερωτισμό που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στο σεξ και στον έρωτα. Είτε πρόκειται για τη μία βραδιά είτε για πολλές περισσότερες. Σεβασμός στον εαυτό και σεβασμός στον άλλον. Αυτό όμως που, ενδεχομένως, χρειάζεται για να προχωρήσουν οι γυναίκες και στη σεξουαλική τους απελευθέρωση είναι κάποιος βαθμός απεξάρτησης απ’ τις διαθέσεις, νοοτροπίες και τρόπο λειτουργίας του άλλου φύλου. Εφόσον είμαστε διαφορετικοί από τη φύση μας, είναι μάλλον προτιμότερο να αποδεχτούμε τη διαφορά μας και να μην προβάλουμε τις δικές μας συναισθηματικές ανάγκες πάνω στους άλλους.
Οι γυναίκες γίνονται ολοένα και περισσότερο οικονομικά ανεξάρτητες. Ίσως είναι καιρός να αποδεσμεύσουν, τόσο οι ίδιες όσο και το άλλο φύλο, τη φυσική επιταγή για τεκνοποίηση από τις συναισθηματικές και σεξουαλικές εξαρτήσεις – στο βαθμό που μας δένουν καταπιεστικά με το άλλο φύλο. Το δέσιμο αυτό ας γίνει ελεύθερο αντί για καταπιεστικό. Ας γίνει ατομική επιλογή. Αυτό προϋποθέτει την αποδέσμευση από ηθικολογικές επιταγές που δεν πηγάζουν απ’ την εσωτερική ψυχική προδιάθεση του καθενός αλλά εκπορεύονται από τους μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου: θρησκεία, κοινωνία, παράδοση.
Εξατομίκευση της επιθυμίας και σεβασμός των προσωπικών αναγκών. Προϋπόθεση: η συνειδητοποίηση. Συνειδητοποίηση των παραγόντων που εμποδίζουν το κάθε άτομο να προσδιορίσει τις ανάγκες του. Ποιοι είναι αυτοί; Οι ηθικοί κανόνες καθολικής ισχύος. Οι κανόνες αυτοί προέρχονται κατά κύριο λόγο απ’ τη θρησκεία, τον ισχυρότερο μηχανισμό ελέγχου αφού καταφέρνει –με το φόβητρο της αμαρτίας– να επιβάλλει εσωτερική λογοκρισία, τύψεις και ενοχές. Ο μηχανισμός είναι απλός. Η θρησκεία, εκμεταλλευόμενη την ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου, καθώς και την αγωνία του για τη ζωή και τον θάνατο (από πού ερχόμαστε, προς τα πού πηγαίνουμε, κ.ο.κ.), έχει γίνει εξόχως σημαντική γι’ αυτόν. Και επιβάλλει τους κανόνες της. Οι περισσότεροι κανόνες είναι α-φύσικοι (πέραν της ανθρώπινης φύσης), γι’ αυτό και χρειάζεται να επιβληθούν άλλωστε. Οι απαγορεύσεις αφορούν πάντα αυτά που επιθυμούμε, έτσι δεν είναι; Ανάμεσα στις 10 εντολές υπάρχουν αυτές που όλοι αποδεχόμαστε ως καλές, όπως το να μην κλέψεις, να μην σκοτώσεις, να αγαπάς τους άλλους κ.λπ. Έτσι περνάνε και οι υπόλοιπες αμαχητί.

[Παρένθεση: η αμαρτία
Ου μοιχεύσεις! Από αυτή την εντολή περνά όλο το νόημα της αμαρτίας, της ενοχής και της εξάρτησης απ’ την Εκκλησία. Γιατί; Διότι υπαγορεύοντας ότι οι σεξουαλικές σχέσεις πρέπει να πραγματοποιούνται αφού το ζευγάρι ευλογηθεί απ’ τον Θεό (εγκριθεί δηλαδή απ’ την κοινωνία και τους θεσμούς της) και απαγορεύοντας οποιαδήποτε άλλη σεξουαλική δραστηριότητα, ορίζει ότι σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ένας άνθρωπος θα κάνει έρωτα μόνο με άλλον έναν [σ.σ. Άντε, μέχρι και τρεις, αφού η Εκκλησία έχει προσαρμοστεί στην κοινωνική εξέλιξη-απελευθέρωση επιτρέποντας τρεις γάμους. «Ακόμη και ο Θεός μπορεί να βάλει νερό στο κρασί του!», όπως σχολίασε η Δήμητρα επ’ αυτού]. Επιτάσσει, δηλαδή, κάτι το οποίο είναι αδύνατον εξ ορισμού. Αδύνατον αφού η φύση η ίδια έχει προικίσει τους ανθρώπους με σεξουαλικές ορμές με σκοπό τη διαιώνιση του είδους. Βέβαια, και η Εκκλησία ευλογεί και προτρέπει προς την τεκνοποιία. Όμως, η φύση και πάλι έδωσε και την ικανότητα ηδονής αλλά και την δυνατότητα εναλλαγής σεξουαλικών συντρόφων. Ο άνθρωπος δεν είναι μονογαμικό ζώο. Μας αρέσει ή όχι! Απλά δεν είναι .
Η Εκκλησία το γνωρίζει αυτό. Γι’ αυτό περιλαμβάνει το «Ου μοιχεύσεις» στις 10 εντολές. Για να την παραβείς στα σίγουρα. [Είναι λες και ο Θεός είναι σαδιστής: σε δημιουργεί με έντονη σεξουαλικότητα και μετά στην απαγορεύει!]. Έτσι γεννιέται η αμαρτία! Και η συνακόλουθη ενοχή! Ακόμα και να μην μοιχεύσεις, αν στο μυαλό σου σκεφτείς κάποιον άλλον, η ενοχή και πάλι σε γυροφέρνει.
Οι ενοχές. Τύψεις που σε κατατρέχουν, σε κυνηγούν. Η Εκκλησία δεν έχει ανάγκη από κατασταλτικούς μηχανισμούς. Οι ερινύες είναι ο ικανότερος μηχανισμός ελέγχου, μαύρα αρπακτικά που πετούν γύρω απ’ την ψυχή σου. Εσωτερική λογοκρισία: κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απ’ αυτήν! Κι εδώ ξεκινάει το ενδιαφέρον: η Εκκλησία μπορεί να σε απαλλάξει απ’ τις ενοχές που σου δημιούργησε. Φτάνει να της το ζητήσεις. Να ζητήσεις συγχώρεση και να δηλώσεις μετάνοια. Τότε ο Θεός, δια στόματος των αντιπροσώπων του, σου δίνει άφεση αμαρτιών. Κι όλα γίνονται ξανά μέλι-γάλα. Κι αν ξανα-αμαρτήσεις; Η Εκκλησία να ’ναι καλά: φτάνει να ζητήσεις άφεση αμαρτιών...

- Γι’ αυτό δεν πιστεύω σ’ αυτόν τον Θεό. Γιατί δεν μπορεί ο Θεός να είναι σαδιστής, υπονομευτής, εξουσιαστής. Δεν γίνεται. Απλώς, κάποιοι έφτιαξαν γύρω απ’ την ανάγκη ύπαρξής του το καταπληκτικότερο σύστημα ελέγχου και εξουσίας. [σ.σ. Το Ισλάμ, παρεμπιπτόντως, είναι ίσως λίγο πιο γήινο, αφού επιτρέπει στους άντρες –τουλάχιστον, που έχουν και μεγαλύτερες ορμές από τη φύση τους– την πολυγαμία. Εντός πλαισίου βέβαια: πολυ-γαμία. Πολλούς γάμους. Όχι απλά πολλές γυναίκες. Όχι σεξ χωρίς την έγκριση της κοινωνίας και της εξουσίας. Έχει πάντως ενδιαφέρον να παραθέσω την άποψη μιας γυναίκας μουσουλμάνας, της Νεβίν ελ Μεσίρι, για την πολυγαμία. Η Νεβίν ελ Μεσίρι, διάσημη και πλούσια γυναίκα του Καΐρου, ισχυρή τραπεζίτης αλλά και βαθιά θρησκευόμενη, αναφέρει ότι: η πολυγαμία στον μουσουλμανικό κόσμο ευνοεί ουσιαστικά τις γυναίκες και, αντίστοιχα, θίγει πολλούς άντρες. Το σκεπτικό της είναι ιδιαίτερα πρακτικό. Επειδή, υποστηρίζει, οι άντρες είναι ούτως ή άλλως πολυγαμικοί, η γυναίκα προστατεύεται θεσμικά αφού από απλή ερωμένη γίνεται σύζυγος, με όλα τα νόμιμα δικαιώματα της συζύγου. Οι άντρες, από την άλλη, μπαίνουν σε έναν μεταξύ τους ανταγωνισμό που ευνοεί τους ισχυρότερους από αυτούς. Στον ανταγωνισμό αυτόν ο πιο ισχυρός (όμορφος, πλούσιος ή ότι άλλο συνθέτει την ισχύ του έναντι άλλου) θα προσελκύσει περισσότερες γυναίκες, αφήνοντας τελικά λιγότερες διαθέσιμες για τους μη προικισμένους. Η αναλογία αντρών-γυναικών σπάει με αποτέλεσμα να μην μπορεί να βρει ο καθένας ένα ταίρι. (Κάπου αλλού διάβασα πως η στρατολόγηση μαρτύρων στις μουσουλμανικές χώρες είναι ιδιαίτερα επιτυχής μεταξύ των μη προικισμένων (κοινωνικά, οικονομικά, φυσιογνωμικά) αντρών που, συνήθως, δεν είναι παντρεμένοι).
Την άποψη αυτή παρέθεσε σε εκπομπή της σεξολόγου Χέμπα Κοτμπ η οποία, ύστερα από πολλές προσπάθειες, με τόλμη και επιμονή, κατάφερε να ‘πάρει’ μια εκπομπή στην αραβική τηλεόραση της Αιγύπτου όπου μιλάει για το σεξ και τις σχέσεις των ζευγαριών. Φυσικά, η εκπομπή παραμένει στα πλαίσια του Κορανίου και θέτει ζητήματα που για τις Δυτικές κοινωνίες φαντάζουν αυτονόητα. Όμως, δεν παύει να είναι μια καινοτομία για τη χώρα της. Την εκπομπή της Χέμπα Κοτμπ, «Σεξ και Ισλάμ», παρουσίασε στις 30 Μαίου 2007 η εκπομπή «Οι Φάκελοι», στο Mega.]
Το ενδιαφέρον είναι το εξής. Το πιο σημαντικό για τη Θρησκεία είναι να πιστεύεις στο Θεό, να πηγαίνεις στην εκκλησία και να ζητάς συγχώρεση. Αν τα κάνεις αυτά θα πας στον Παράδεισο. [Άραγε, στον Παράδεισο θα μπορούμε πια να φάμε το… μήλο;] Αν όχι, «την πάτησες»: σε περιμένει η κόλαση. Ενδιάμεση λύση δεν υπάρχει. Ή καλό ή κακό. Σαν τον πρόεδρο των Η.Π.Α., Μπους τον νεότερο, που είπε: «ή είστε μαζί μου ή με τους άλλους». Διαλέξτε: άλλη λύση δεν υπάρχει. Βαθιά θρησκευόμενο παιδί ο Μπους, μην το ξεχνάμε. Έτσι, λοιπόν, οι πράξεις σου δεν έχουν τόση σημασία όσο η μετάνοια γι’ αυτές. Δηλαδή, αν μοιχεύσεις και εξομολογηθείς, κοινωνήσεις κ.λπ. είσαι εντάξει. Αν δεν μοιχεύσεις αλλά δεν δηλώσεις και πίστη στο Θεό, θα πας στο… πυρ το εξώτερον.

[Και μιας και είπα πυρ, αναρωτιέμαι: τη φωτιά δεν την έκλεψε ο Προμηθέας για να τη δώσει στους ανθρώπους και να τους βοηθήσει; Η φωτιά δεν τους οδήγησε στην πρόοδο; Ο Δίας, ο Πατέρας-Θεός-Άρχων δεν τον τιμώρησε σκληρά γι’ αυτό; Και οι άνθρωποι, στο μεταξύ, δεν ξέφυγαν απ’ την ευδαιμονία του Δία;
Κάτι γίνεται με τη φωτιά. Κάτι συμβολίζει. Και η κόλαση φωτιά έχει. Μα, και ο Έκπτωτος Άγγελος, άγγελος του Θεού δεν ήταν; Και μάλιστα ο πρώτος εκ των αγγέλων! Που επαναστάτησε ενάντια στην εξουσία του. Κι έτσι εκδιώχτηκε, έχασε την εύνοια, και έγινε το σύμβολο του Κακού: ο Εωσφόρος, ο Σατανάς, ο «έξω από δω». Το Κακό. Χωρίς το οποίο το Καλό (ο Θεός) δεν υπάρχει.
Δεν ξέρω γιατί αλλά πάλι ο Μπους μου ήρθε στο μυαλό. Ο Σαντάμ Χουσεΐν και ο Οσάμα Μπιν Λάντεν δεν ήταν σύμμαχοί του; Τόσο καλοί σύμμαχοι που τους χρηματοδοτούσε και τους εκπαίδευε κιόλας. Κι όταν αυτοί διαφώνησαν και εναντιώθηκαν στον άλλοτε σύμμαχο, τότε μετονομάστηκαν σε «τρομοκράτες». Μπήκαν στον «Άξονα του Κακού». Ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο δεν πρέπει τώρα να διαλέξουμε;]

Είναι ευρηματική η σύλληψη. Μπορεί σε όλη σου τη ζωή να κάνεις αδικίες, να παραβαίνεις τους κανόνες, ακόμα και να διαπράττεις εγκλήματα. Αν μετανοήσεις γλίτωσες: ο Θεός μαζί σου. Μπορεί, απ’ την άλλη, σε όλη σου τη ζωή να είσαι σωστός και ενάρετος, να μην πειράξεις ούτε… κουνούπι, αλλά να μην πιστεύεις στον Θεό: θα πας στην κόλαση (αφού άλλη εναλλακτική δεν υπάρχει). Όμως, το σχήμα προχωράει ακόμα παραπέρα. Είναι πολύ πιο έξυπνο. Μπορεί να είσαι ενάρετος κ.λπ. και να πιστεύεις στον Θεό. Και πάλι, οφείλεις να του ζητήσεις συγχώρεση! Μα γιατί; Διότι, σύμφωνα με τα εκκλησιαστικά διδάγματα, ουδείς αναμάρτητος!
Έτσι γεννιόμαστε. Με τη γέννησή μας έχουμε αμαρτία, την αμαρτία του… προπατορικού αμαρτήματος. Που δεν διαπράξαμε εμείς αλλά οι γονείς μας [μάλλον γι’ αυτό λένε, αμαρτίες γονέων παιδεύουσιν τέκνα]! Και οι οποίοι δεν είχαν και άλλη επιλογή. Πώς αλλιώς θα εκπλήρωναν τη θεϊκή εντολή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε;» Μόνο με αμαρτία. Φοβερή σύλληψη: προκειμένου να εκπληρώσεις μία θεϊκή –και φυσική– εντολή διαπράττεις αμάρτημα, το οποίο κληροδοτείται/μεταβιβάζεται στα παιδιά σου. Τα οποία πρέπει να ζητήσουν συγχώρεση γι’ αυτό. Αλλιώς θα πάνε στην κόλαση. Τη συγχώρεση, μάλιστα, δεν μπορείς να τη ζητήσεις απευθείας απ’ τον Θεό που πιστεύεις. Πρέπει να τη ζητήσεις επισήμως: απ’ τους διορισμένους αντιπροσώπους του στη Γη. Μεγάλη εξουσία αυτή: να μπορεί ένας άνθρωπος, ο παπάς, να μεσολαβεί στην κρίση για τη μετα-θάνατον ζωή σου! Καταπληκτική σύλληψη!

→ Ερώτηση: πόσο τυχαίο είναι, άραγε, το γεγονός ότι η εκάστοτε πολιτική εξουσία προσπαθεί πάντα να τα έχει καλά με τη θρησκεία;

Ο ασφυκτικός έλεγχος που ασκεί η θρησκεία περιορίζει τη δυνατότητα εξατομίκευσης των ανθρώπινων επιθυμιών και την ικανοποίηση των ατομικών αναγκών, συμπεριλαμβανομένης της ηδονής. Δεν είναι φυσικά μόνο η θρησκεία, αν και αποτελεί πρωταρχικό ή καθοριστικό παράγοντα. Ο ίδιος ο κοινωνικός έλεγχος είναι ιδιαίτερα σκληρός και καταπιεστικός. Να επισημανθεί και η έντονη κοινωνική κατακραυγή όσων δεν συμμορφώνονται προς τους κανόνες, ειδικά σε κλειστές κοινωνίες. Επιμένω όμως στο θέμα της θρησκείας επειδή αυτή επιδρά σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση των κοινωνικών αντιλήψεων. Η Εκκλησία είναι καθοριστικός παράγοντας κοινωνικοποίησης σε χώρες όπως η Ελλάδα. Και σε αυτό η Ελλάδα προσεγγίζει περισσότερο την Ανατολή, παρά τη Δύση. Κλείνει η Παρένθεση]

Φαίνεται πως η απόφαση των νέων να κάνουν παιδιά, με την αναγκαστικώς συνακόλουθη απόφαση «από δω και πέρα να αγαπούν και να επιθυμούν για πάντα τον έναν και μοναδικό σύντροφο» από μόνη της κλονίζει την οικογένεια. Είναι μια εξιδανίκευση που έχει περάσει σε όλους μας. Οδηγούμαστε έτσι στην αναζήτηση του «τέλειου συντρόφου». Όμως το τέλειο δεν υπάρχει πουθενά στην ανθρώπινη κατάσταση. Συνεπώς, καλούμαστε να χτίσουμε το μέλλον μας, και των παιδιών μας, πάνω σε μια ουτοπία. Οι ουτοπίες όμως όταν καταρρέουν κάνουν πολύ θόρυβο. Έχουν συντρίμμια. Όλες οι ουτοπίες: κοινωνικές, πολιτικές… Ή, παραμένουν με νύχια και με δόντια ζωντανές, και τότε ντύνονται με τα χρώματα της υποκρισίας. Ειδικότερα η κοινωνική/θρησκευτική επιταγή της μονογαμίας στηρίζεται πάνω στον ανθρώπινο εγωισμό: θέλω να είμαι ο ένας και μοναδικός για τον άλλον. Το αντίστροφο συζητιέται!

Είτε συντηρητικά είτε ιδεαλιστικά και ανθρώπινα είναι τα αντίστοιχα σκεπτικά που προβάλλονται (και οι αντίστοιχοι φορείς τους), προσπαθούν να πείσουν τους ανθρώπους ότι το σεξ είναι καλό φτάνει να τοποθετείται σε πλαίσια. Ότι σ’ ένα ζευγάρι αυτό που μετράει είναι η αγάπη και η οικογένεια (ευρύτερη μάλιστα) και ότι το σώμα, η ύλη, δεν έχει τόση σημασία, σε σχέση με άλλες αξίες και αρετές. Κι αναρωτιέται κανείς: πώς γίνεται η σεξουαλικότητα να έρχεται σε δεύτερη μοίρα ή να αντιμετωπίζεται ως αναγκαίο συνεπακόλουθο, όταν το σεξ από μόνο του είναι αυτό που κάνει την ειδοποιό διαφορά στις σχέσεις των ανθρώπων; Αφού η σεξουαλική πράξη και μόνο είναι αυτή που διαφοροποιεί το ζευγάρι απ’ τους φίλους. Αυτός που αγαπάς, επικοινωνείτε, έχετε κοινά ενδιαφέροντα κ.λπ. είναι φίλος σου. Αυτός που αγαπάς, επικοινωνείτε, έχετε κοινά ενδιαφέροντα και κάνετε και έρωτα είναι ο εραστής, σύντροφος, σύζυγος. Ερωτικός σύντροφος δηλαδή, και μετά όλα τ’ άλλα. Και μόνο δύο άνθρωποι που κάνουν έρωτα –και θέλουν να κάνουν ξανά και ξανά– αποφασίζουν να κάνουν οικογένεια, όταν αγαπηθούν κιόλας. Η αγάπη, η επικοινωνία και η συντροφικότητά τους έχουν μια άλλη ποιότητα απ’ τη φιλική, εξαιτίας ακριβώς του γεγονότος ότι κάνουν σεξ, έρωτα, όπως θέλετε το λέτε. Ο ερωτισμός είναι ο διαφοροποιητικός και αναγκαίος παράγοντας για να υπάρξει κατ’ αρχήν το ζευγάρι∙ η αγάπη, τα παιδιά και όλα τ’ άλλα ακολουθούν καθώς γεννιούνται απ’ αυτόν.
Ο ευτελισμός του σώματος και ό,τι άλλο σχετίζεται μ’ αυτό –της ηδονής, της επιθυμίας– στοχεύει στην καθυπόταξη και μόνο. Η καταπίεση των ορμών του σώματος δεν έχει άλλο στόχο και αποτέλεσμα απ’ την υποταγή του μυαλού [σ.σ. Εκτός απ’ όταν γίνεται αυτοβούλως, ως άσκηση και εντός συγκεκριμένων (χρονικών) ορίων.]. Είναι ψέμα ότι αναβαθμίζεται το πνεύμα καθώς υποβαθμίζεται το σώμα. Η αλήθεια είναι ότι το πνεύμα καθυποτάσσεται καθώς περιορίζεται το σώμα. Γι’ αυτό οι νέοι είναι πιο ζωντανοί απ’ τους γέρους. Γι’ αυτό οι ερωτευμένοι είναι πιο χαρούμενοι απ’ τους… ανέραστους. Γι’ αυτό οι αθλούμενοι απολαμβάνουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Το σώμα μας είναι το σπίτι μας∙ χωρίς αυτό, ο νους και η ψυχή είναι άστεγα. Δεν υπάρχουν!

[Παρένθεση: σώμα και πνεύμα [σ.σ. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια σύνθετη τριάδα που αποτελεί ένα Όλον: το σώμα, το πνεύμα (ή νους) και η ψυχή. Για τον σκοπό όμως της παρούσας ανάλυσης, θα διαχωρίσω ανάμεσα στο υλικό και στο άυλο μέρος της τριάδας αυτής, αναφερόμενη στο σώμα και στο πνεύμα – όπου το πνεύμα αντιπροσωπεύει σχηματικά τόσο το πνεύμα (ή νου) όσο και την ψυχή]
Νους Υγιής εν Σώματι Υγιές. Έτσι έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες και το ακούμε συχνά σήμερα. Αρκετοί απλώς το παπαγαλίζουν χωρίς να κατανοούν ότι στην πραγματικότητα η σχέση νου και σώματος είναι αδιάρρηκτη. Επικαλούνται το αρχαίο ελληνικό μεγαλείο χωρίς να κατανοούν ότι, όσο φροντίζεις το ένα πρέπει να φροντίζεις και το άλλο. Χωρίς το ένα δεν υπάρχει το άλλο∙ και χωρίς το άλλο το ένα δεν έχει νόημα.
Το ένα και το άλλο. Η βάση και το εποικοδόμημα. Η ύλη και το πνεύμα. Γέννηση και Θάνατος. Αρχή και Τέλος. Και των δύο! Όταν η ψυχή μας νοσεί, το σώμα βγάζει αρρώστιες. Όταν το σώμα μας αρρωσταίνει, η ψυχή μας στεναχωριέται.
Για παράδειγμα, όταν πεινάς δεν σκέφτεσαι τίποτ’ άλλο απ’ την ικανοποίηση της πείνας. «Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει», λέει ο λαός. Κανένας λαός πεινασμένος δεν παρήγαγε αξιόλογο πνευματικό πολιτισμό. Αντίθετα, οι οικονομικώς ισχυροί λαοί είναι αυτοί που μέσα στην ιστορία έχουν παρουσιάσει και σημαντικά πνευματικά αποτελέσματα. Στην αρχαία Αθήνα οι φιλόσοφοι δεν εργάζονταν: σκέπτονταν. Ο Διαφωτισμός στην Ευρώπη ήρθε ταυτόχρονα με την (οικονομική) άνοδο της αστικής τάξης. Τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου σήμερα βρίσκονται στις Η.Π.Α. και τη Βρετανία. Δεν είναι τυχαίο ότι η αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης, η καταδίκη της πείνας στον Τρίτο Κόσμο, τα αιτήματα για τις ελευθερίες και τα χρέη των αφρικανικών χωρών δεν ξεκίνησαν απ’ τους πεινασμένους του πλανήτη αλλά απ’ το υλικά κορεσμένο Σιάτλ, στο κέντρο της διαδικτυακής εποχής. Στην ανεπτυγμένη Δύση∙ εκεί όπου το πρόβλημα της πείνας έχει λυθεί – σχετικώς.
Χωρίς βάση δεν υπάρχει εποικοδόμημα. Δεν έχει πού να στηριχτεί. Οι πνευματικές εξελίξεις συνδέονται με τις ιστορικές συνθήκες που τις γέννησαν – οικονομικές, πρώτα και κύρια, που συμπαρασύρουν τις κοινωνικές και πολιτικές.

Η ηθική υπεροχή που αποδίδεται στο πνεύμα και η ταυτόχρονη απαξίωση της ύλης ως υποδεέστερης σημασίας και ευτελούς ενασχόλησης έχουν ως αποτέλεσμα είτε την πραγματική υποταγή του είτε την χωρίς νόημα ιδεαλιστική εξύψωσή του (ή και τα δύο). Στην πρώτη περίπτωση, που χαρακτηρίζει κυρίως τις θρησκείες και τον συντηρητισμό (δεξιό ή αριστερό), η πρωτοκαθεδρία του πνεύματος είναι ένα πρόσχημα που σκοπό έχει τον έλεγχό του. Καταπιέζοντας το σώμα ελέγχεις το μυαλό. Αυτό το γνωρίζουν οι φορείς του ιδεολογήματος αυτού. Εξ ου και το πρόσχημα: προσποιούνται τον δήθεν διαχωρισμό πνεύματος και σώματος ξέροντας πως τα δύο είναι αδιαχώριστα.
Στην περίπτωση του Ιδεαλισμού, αν και ο σκοπός είναι ίσως αγαθός, δηλαδή η πραγματική εξύψωση της πνευματικότητας, δεν συνεισφέρει στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Απομονώνει τον άνθρωπο από τη φύση του και σιγά-σιγά τον βγάζει απ’ τον κύκλο της φύσης, τον κύκλο της ζωής. Εστιάζοντας το ενδιαφέρον στο πνεύμα, οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν στην ανωτερότητά τους μέσα στο πλανητικό σύστημα. Ο εξουσιασμός του ανθρώπου πάνω στη φύση είναι επόμενο επακόλουθο, με όλες τις ολέθριες συνέπειες που βιώνουμε σήμερα. Οι Ουτοπίες, η πίστη στο ανέφικτο, έχουν πάντα ολέθριες συνέπειες, έστω κι αν αυτές δεν ήταν εσκεμμένες. Δυστυχώς, η καλή πρόθεση μετράει, αλλά δεν αρκεί!
Το πνεύμα, λέει, είναι ανώτερο, δεν μπορεί να πεθαίνει. Μετά θάνατον ζωή! Άρνηση του τέλους. Αν το πνεύμα δεν πεθαίνει με το σώμα, τότε γιατί γεννιέται με αυτό; Κι αν δεν πιστεύει κανείς ότι δεν γεννιέται με αυτό αλλά προϋπάρχει, τότε γιατί αντιμετωπίζονται τα παιδιά ως υποδεέστερα πνευματικώς; Αφού σε αυτά εναποτέθηκε το… προϋπάρχον πνεύμα! Αντιφάσεις. Ασυνέπειες. Που τις κρατάμε επειδή ικανοποιούν την ανάγκη μας για συνέχεια.

Ας δούμε τη σχέση σώματος-πνεύματος σε ένα άσχετο(;) παράδειγμα. Όταν πρωτοπέρασα στο Πανεπιστήμιο είχα ως πρότυπο κάνα δύο καθηγητές, λέκτορες τότε. Ήταν και νέοι και αυτό έκανε το πλούσιο μυαλό τους ακόμα πιο αξιοθαύμαστο. Αυτοί (και άλλοι) έχουν μεγαλώσει από τότε. Καθώς μεγάλωναν και ανέβαιναν στην ακαδημαϊκή ιεραρχία, τους έβλεπα παρατηρώντας ότι και κάτι άλλο μεγάλωνε πάνω τους. Μεγάλωναν και… οριζοντίως. Η κοιλιά πετάχτηκε αισθητά έξω απ’ το παντελόνι, τα κιλά συσσωρεύτηκαν στο άλλοτε σφριγηλό πρόσωπο, και στο πουκάμισο τσίτωσαν τα κουμπιά. Καθισμένοι σε μια καρέκλα διαβάζουν όλη μέρα. Και τρώνε – το διάβασμα ανοίγει την όρεξη άλλωστε, αυτό το ξέρω καλά.
Και το σώμα; Γιατί το παραμελείς το καημένο; Χάριν του πνεύματος και της γνώσης το παραπετάς; Μα έτσι χάνεις την πληρότητα της αρμονίας και της ολοκλήρωσης όλων των στοιχείων που σε συνθέτουν ως άνθρωπο. Το ζωώδες και το… υπερβατικό. Εκτός αυτού, όμως, χάνεις και σε γνώση! Η πληρότητα της γνώσης συμπληρώνεται με την εμπειρία, την επαφή, την κοινωνία σε κάτι. Η φροντίδα του σώματος μας φέρνει πιο κοντά στην ολοκληρωμένη γνώση. Βγαίνοντας απ’ το γραφείο ή τα βιβλία, θα έρθεις σε επαφή με ανθρώπους μέσα απ’ τις κοινές δραστηριότητες, τον αθλητισμό, τα χόμπυ, την εκδρομή. Εκεί θα πλουτίσεις σε εμπειρίες, θα μιλήσεις με ξένους, θα… Αυτή η εμπειρία, εκτός απ’ την ευχαρίστηση, προσφέρει και μια γνώση ανεκτίμητη. Αλλά και ιδέες για νέες επιστημονικές έρευνες. Που τα βιβλία δεν τις προσφέρουν απαραιτήτως.
Εκγύμναση. Ανάταση πνεύματος! Νους υγιής εν σώματι υγιές. Κλείνει η Παρένθεση]

Ένας φίλος στα 33 τώρα, έχει από καιρό νιώσει την επιθυμία να γίνει πατέρας. Λατρεύει τα παιδιά και φαίνεται έτοιμος να σταθεί επάξια δίπλα σ’ ένα παιδί∙ έτσι δείχνουν τα πάντα πάνω του όταν βρεθεί κοντά σε πιτσιρίκια. Ταυτόχρονα είναι ένας άνθρωπος που, όπως ο ίδιος λέει, είναι σεξουαλικά ασυγκράτητος. Δεν μπορεί να... συμμαζευτεί εάν βρεθεί σε… κοντινή επαφή με κοπέλα και του φαίνεται σχεδόν αδύνατο να παραμείνει πιστός σε μια σχέση. Αυτή του η αδυναμία θεωρεί πως τον απομακρύνει απ’ την πραγματοποίηση του ονείρου να γίνει πατέρας. Γιατί, όπως όλοι μας, πιστεύει πως μόνο όταν γνωρίσει τη γυναίκα που θα τον εμπνεύσει με τέτοιο πόθο που δε θα έχει μάτια για άλλη, και αφού την παντρευτεί, μπορεί να κάνει παιδιά. Αν και ξέρει πως ούτε όταν ερωτεύτηκε τρελά κατάφερε να μείνει πιστός.
– Μα, άμα τη θέλω πολύ θα τα καταφέρω, παραμυθιάζει τον εαυτό του.
Όμορφες οι ουτοπίες. Αλλά μήπως η ρεαλιστική βάση είναι τελικά πιο σταθερή;

* * *
Φυσικά, η θρησκεία και η κοινωνική καταπίεση δεν είναι ο μόνος παράγοντας που επηρεάζει τις σχέσεις. Εξίσου καθοριστικό είναι και το επίπεδο επικοινωνίας που αναπτύσσουν οι άνθρωποι.
Επικοινωνία. Μοναδικό κριτήριο κάθε σχέσης. Αν οι άνθρωποι ξέραν να επικοινωνούν και να μιλάνε με ειλικρίνεια, δεν θα ήταν έτσι και η κοινωνία!
Έλλειψη επικοινωνίας. Στρουθοκαμηλισμός. Σιωπή και υποκρισία. Οι βασικές αιτίες για όλα τα προβλήματα που ανακύπτουν στο Πολιτικό Ημερολόγιο.

* * *

Ας κλείσουμε αυτή την κουβέντα με τη Δήμητρα, που την άνοιξε κιόλας. Σε μια συζήτηση με κάτι φίλους, όπου αναφέρθηκαν τα συμπεράσματα της κουβέντας στο πλοίο απ’ την Ικαρία, ακούγοντας το τρίτο «απόφθεγμα» δύο απ’ αυτούς δυσαρεστήθηκαν. Ακόμα και ο φίλος που προανέφερα!
Ο Διονύσης αρχίζει να μιλά για τη συντροφικότητα, τα συναισθήματα, το δέσιμο. Για να καταλήξει:
– Εμείς είμαστε πιο συναισθηματικοί από σας!
Θέλησα να το δεχτώ αυτό το τελευταίο. Η Δήμητρα, όμως, έδωσε μια άλλη διάσταση σ’ αυτό το κλισέ. Είπε:
– Ο λόγος που οι γυναίκες εμφανίζονται ως πιο σκληρές δεν είναι ότι είναι λιγότερο συναισθηματικές αλλά ότι υποστηρίζουν τα όποια συναισθήματα (απόψεις, κ.ο.κ.) ενεργά. Για τις γυναίκες υπάρχει μια άρρηκτη σύνδεση ανάμεσα σ’ αυτό που αισθάνονται και στον τρόπο που ενεργούν. Μια συνέπεια, έστω και στοιχειώδης. Οι άντρες, ως λιγότερο εξελιγμένοι συναισθηματικά, έχουν μεγάλο περιθώριο να παπαρολογούν ατελείωτα για την ευαισθησία χωρίς να κάνουν τίποτα. Εκ του ασφαλούς. Είναι φυσικό γι’ αυτούς και δεν έχει, κατά τη γνώμη μου, κανέναν ηθικό χαρακτήρα. Παρ’ όλα αυτά είναι αλήθεια: αυτή η συνέπεια δεν υπάρχει, κι έτσι τα όρια της ευαισθησίας τους τείνουν στο άπειρο.
…Δεν μπορεί βέβαια αυτό να ισχύει τόσο ολοκληρωτικά και για όλους, αλλά στο σύνολο είναι πατερνάκι…
…Αχ, τα ’πα και ξαλάφρωσα! είπε ανακουφισμένη και άναψε το τσιγάρο της.
Σχόλια
Προσθήκη νέου
Website Promotion  - Προώθηση ιστοσελίδων     |2014-05-21 07:34:15
Ο έρωτας και η ελευθερία αν και έννοιες τόσο σχετικές και χωρίς όρια, έρχονται στα παραπάνω κείμενα να συνεβρεθούν, να δείξουν ότι μπορούν να συνυπάρχουν και να στολίσουν κάποιες συναισθηματικές ασχήμιες που δημιουργήσαμε όσο δεν βλέπαμε έξω από τα σύνορα της αλόγιστης κουλτούρας μας.
Απάντηση
zekt   |2012-11-13 06:51:39
theoro oti exeis simantika afisi kena..ayta loipon ta kena pera apo viologikous-fisikous nomous opos anefereis ntinoun to logo sou me enthousiasmo,parormisi. katalaveno oti niothis pos grafis kati olokliromeno me domh kai to moirazese,s'authn sou ti prospathia me vriskis thetiko. ayto pou apla pisteyo san vasi tis diaforas metaksi antra kai ginekas oso afora tin epikinonia kai thn kataripsi tou egoismou se themata anoterotitas,einai oti to anthropino on me tin eykolia pou exei na protasi tin diaforetikotita kai tin antagonistikotita tou ,(epidi exei egkefalo pou skeftete to apiro ana pasa stigmi)ksexnaei epimona tin eykolia, toy na exei sevasmo kai eilikrinia apenanti stous giro tou. theoroume oti ta sistatika ayta (sevasmos eilikrinia) stin epoxi pou zoume kai genikotera stin istoria mas einai ennoies toso dedomenes poy exoume ksexasi tin efarmogi tous.exoume anevi toso anousia-theoritika psila pou den mporoume pleon na antikrisoume tis poio apla omorfes vasis mas. na eisai kala..
Απάντηση
Theophanes Raptis  - Farmakon     |2012-05-08 19:03:01
* Gia to prosopiko klouvi, ftaiei o pou to kouvalei!

* Gerontiasis, to farmakon sthn paidikh arrwstia tou andrismou!

* Gynaikes, yparxoun hdh diafentries se polles poyethnikes k alla axiomata. K apedeixthisan hdh kata polla xeiroteres - vl. Diamantopoulou - Bilderberg.

* Sth fysh, to kathe pragma exei th thesh tou, plhn omws auth exei proypologistei apo ton Darvineio Orthologismo (pou einai ws gnoston apanthropos!) gia ta symferonta tou eidous k OXI TOU ATOMOU! Hgoun, to problhma sas einai h synyparxh ths anagkhs teknopoihshs me thn eleutheria h opoia exallou den einai pote ateleioth k aperioristh gia ena ftharto k peperasmeno plasma opws o anthropos.

* Ta ypoloipa einai aplws odontopastes gia na pernaei h wra sto kafeneio!
Απάντηση
Αναγνώστης  - Σχετικά με το άρθρο.   |2012-01-13 20:30:40
Αρκετά ενδιαφέρον, θα αναφερθώ σε κάτι που διαφωνώ. Οι γυναίκες μπορεί να γίνονται ολοένα και περισσότερο οικονομικά ανεξάρτητες αλλά εξακολουθούν να έχουν ως στόχο κάποιον οικονομικά ευκατάστατο, δηλαδή κάποιον με μεγαλύτερη οικονομική ευρωστία από αυτές.
Δε γίνεται να μιλάμε για ελευθερία, ανεξαρτησία και χειραφέτηση και αποδίδουμε συγκεκριμένους ρόλους στο κάθε φύλο. Από που ορίζεται ποιος είναι ο κυνηγός; Γιατί μια γυναίκα που θέλει κάποιον να μην τον προσεγγίσει και να καταπιέσει τις επιυθμίες της; Αυτό δεν είναι καταπίεση;
Απάντηση
Αναγνώστης  - Σχετικά με το άρθρο   |2012-01-13 20:29:55
Αρκετά ενδιαφέρον, θα αναφερθώ σε κάτι που διαφωνώ. Οι γυναίκες μπορεί να γίνονται ολοένα και περισσότερο οικονομικά ανεξάρτητες αλλά εξακολουθούν να έχουν ως στόχο κάποιον οικονομικά ευκατάστατο, δηλαδή κάποιον με μεγαλύτερη οικονομική ευρωστία από αυτές.
Δε γίνεται να μιλάμε για ελευθερία, ανεξαρτησία και χειραφέτηση και αποδίδουμε συγκεκριμένους ρόλους στο κάθε φύλο. Από που ορίζεται ποιος είναι ο κυνηγός; Γιατί μια γυναίκα που θέλει κάποιον να μην τον προσεγγίσει και να καταπιέσει τις επιυθμίες της; Αυτό δεν είναι καταπίεση;
Απάντηση
replica-watch-brand   |2011-08-02 16:55:58
link:http://www.replica-watch-brand.com/Wholesale-tissot-watches_c802 are substitutable with style and fashion.They are attributed with as some of the best watches in the world with unusual properties.It is easy for one to acknowledge the big price gap between the link:http://www.replica-watch-brand.com/Wholesale-tissot-watches_c802 and the original ones,but it is never easy for one to tell its difference between the authentic ones and replica ones in terms of the designs. link:http://www.replica-watch-brand.com/Wholesale-tissot-watches_c802 will help you reach your destination quickly, safely and on time.
Απάντηση
perfect-watches-replica   |2011-08-02 16:53:36
link:http://www.perfect-watches-replica.com/bulgari-watches-bulgari-lucea-watches-c-52_58.html have elegant, simple lines and high quality glass bright metal, so that every passerby suffrage to appreciate the attention this kinds watches.In present life, watch is not only the tool for checking the time,but also a necessary part of decoration for style. Superiority link:http://www.perfect-watches-replica.com/bulgari-watches-bulgari-lucea-watches-c-52_58.html at magnetised prices make every Bulgari link:http://www.perfect-watches-replica.com/bulgari-watches-bulgari-lucea-watches-c-52_58.html more than an superior purchase, a advantageous investment, and a actual delight.So,you are actually making a smart choice by purchasing the link:http://www.perfect-watches-replica.com/bulgari-watches-bulgari-lucea-watches-c-52_58.html.
Απάντηση
watches-happy   |2011-08-02 16:52:48
The superiority timekeepers with reasonable price of link:http://www.watches-happy.com/replica-brm-w50tni-watch-p-822.html is ideal selections for you or your beloved.Each of the link:http://www.watches-happy.com/replica-brm-w50tni-watch-p-822.html we carry has been carefully chose on the basis of quality and value. link:http://www.watches-happy.com/replica-brm-w50tni-watch-p-822.htmlvalue is the performance of the mathematical product, which is regarded as extraordinary In daily life. link:http://www.watches-happy.com/replica-brm-w50tni-watch-p-822.htmlmechanical carry a perfect sense of beauty, passion and real.Best client service at link:http://www.watches-happy.com.We strive for customer satisfaction.
Απάντηση
christian louboutin  - christian louboutin     |2011-06-28 10:27:53
Husband and wife after 80 am just receiving a link:http://www.christianlouboutinsaleuks.com/ marriage license, divorce night pleaded with him, but noise also alerted the whole building. The day before at 2 am, a resident of the link:http://www.shoeuksale.com/ furnace front of traffic post, a young couple quarrel awakened many residents. If you do not buy that sofa we two will divorce ... woman shouted. In the women's side a young man link:http://www.christianlouboutinshoessaleca.net/ pulled the woman's arm hard. Subsequently, a middle-aged couple will tussle with the husband and wife opened. It turned out that link:http://www.christianlouboutinsaleshoesca.net/ this young couple during the day and just receiving a marriage license, and other new renovated house is ready to stay up. In the link:http://www.christianlouboutinsaleuks.com/christian-louboutin-pumps-c-68.html afternoon, this young couple went to the mall to look at furniture. Optimistic about a woman's white leather sofa and the man was a little like ancient mahogany sofa. He link:http://www.christianlouboutinsaleuks.com/christian-louboutin-shoes-c-65.html said he must buy a set of mahogany sofa, that I know nothing, no taste ... Li said the woman, she felt furniture link:http://www.christianlouboutinsaleuks.com/christian-louboutin-sandals-c-66.html selection is a matter of two people should not be a one person thing . Mike not happy, but also fight back with grievances to link:http://www.christianlouboutinshoessaleca.net/christian-louboutin-shoes-c-71.html go home. And even more angry that Mike is not only nothing to fear her husband, but her angry feelings left this time, most of the new house with furniture booked. So the beginning of this link:http://www.shoeuksale.com/christian-louboutin-shoes-c-71.html article took place on the scene. Later, the man persuaded the parents of link:http://www.shoeuksale.com/christian-louboutin-pumps-c-69.html the male direction Mike apologized and said that furniture will be drained away.Yigun stunned, mouth stuffed towels, hot breasts and lower body with a hammer, pliers extraction, hot link:http://www.shoeuksale.com/christian-louboutin-sandals-c-67.html open irrigated face. Yesterday, the reporter in Yangjiang City People's Hospital to see her husband had been tortured and battered link:http://www.ukchristianlouboutinsshoes.net/ black and blue Zhao Da, treatment of nearly 10, still does not eat Ao Shi party.LYM0628
Απάντηση
ΞΕΝΟΦΩΝ ΖΗΣΗΣ  - Πρόσκληση από την Οικολ Κίνηση Θεσ/νίκης   |2011-03-16 10:12:43
Θεσ/νικη, 16.03.2011

Το κείμενό σου "Έρωτας & Ελευθερία" μου το έστειλε ο φίλος Γ. Μπλιώνης. Έμεινα. Σίγουρα είναι ότι πιο ειλικρινές και αυθεντικό διάβασα τα τελευταία χρόνια για τις σχέσεις των δύο φύλων. Συνέπεσε μάλιστα με το εξής : Ως μέλος της ΟΚΘ ήθελα να οργανώσω μια σχετική συζήτηση για το θέμα, βασιζόμενος κυρίως σε ένα βιβλίο που διάβασα πριν χρόνια σχετικά με τις βιολογικές διαφορές ανδρών - γυναικών. Έτσι προέκυψε αμέσως η σκέψη : να είναι η Νέλλη Ψαρού σ΄ αυτήν την εκδήλωση ! Ξέρω ότι μένεις στην Αθήνα, αλλά αν νομίζεις ότι θα μπορούσες να έρθεις σε μια τέτοια εκδήλωση, αρχίζω να το τρέχω.
Θα προσπαθήσω να σου στείλω μια περίληψη-μετάφραση του βιβλίου στο οποίο αναφέρομαι στην ηλεκτρονική σου διεύθυνση.

Ξενοφών Ζήσης, Η/Μ
Οικολογική Κίνησης Θεσσαλονίκης
Απάντηση
Γράψτε σχόλιο
Όνομα:
Email:
 
Website:
Τίτλος:
 
Please input the anti-spam code that you can read in the image.

3.25 Copyright (C) 2007 Alain Georgette / Copyright (C) 2006 Frantisek Hliva. All rights reserved."
 
[ Πίσω ]
RSS