Nelly Psarrou - Οικονομική ή Οικολογική Κρίση μέρος Β: Γη και Νερό: οι βασικοί συντελεστές παραγωγής

Home

Δημοσιογραφία

Αναλύσεις

Οικονομική ή Οικολογική Κρίση μέρος Β: Γη και Νερό: οι βασικοί συντελεστές παραγωγής

13.10.13

Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Unfollow, τεύχος 20 (Αυγούστου), και αποτελεί το δεύτερο μέρος του αφιερώματος με θέμα "Οικονομική ή Οικολογική Κρίση;". Το πρώτο μέρος, με αναφορά στα Μεταλλεία Χρυσού είναι δημοσιευμένο εδώ.

Οικονομική ή Οικολογική Κρίση; Μέρος Β
Γη και Νερό: οι βασικοί συντελεστές παραγωγής

Στη συνέχεια του αφιερώματός μας, με κεντρικό ερώτημα αν η κρίση σήμερα είναι οικονομική ή οικολογική, θα επιχειρήσουμε να δούμε από κοντά τους βασικούς συντελεστές παραγωγής και, κατά συνέπεια, οικονομικής ευμάρειας. Αυτό όχι επειδή η ύπαρξη οικολογικής κρίσης αναιρεί την ύπαρξη της οικονομικής, αλλά επειδή τα δύο έχουν συχνά τεθεί αντιπαρατεθικά στη λογική ότι, μεσούσης της οικονομικής κρίσης, είναι πλεονασμός να αναπτύσσουμε οικολογικούς προβληματισμούς και επιφυλάξεις.

Της Νέλλης Ψαρρού
www.nellypsarrou.com

Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος πήραμε ως αφορμή τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική για να αποδείξουμε, με οικονομικά στοιχεία, ότι η προτεραιότητα στο περιβάλλον έναντι των ρυπογόνων δραστηριοτήτων-επενδύσεων συμφέρει οικονομικά και πως, σε προοπτική μακροχρόνιας ανάπτυξης, η εν λόγω επένδυση είναι καταστροφική. Αυτό μάλιστα ισχύει για τη συντριπτική πλειονότητα των μεσαίου και μεγάλου μεγέθους επιχειρηματικών σχεδίων: είναι οικονομικά ασύμφορες για το σύνολο της τοπικής και ευρύτερης κοινωνίας. Είναι όμως εξαιρετικά συμφέρουσες για την ολιγαρχία. Δηλαδή, αποφέρουν σε πολύ σύντομο χρόνο σημαντικά κέρδη με ελάχιστη επένδυση και κόπο μέσω ιδιοποίησης δημόσιας ή ιδιωτικής γης που έχει σχεδόν υφαρπαγεί. Με άλλα λόγια, ο ορισμός του πλιάτσικου.

Ο λόγος που προτιμάται το όφελος των λίγων σε σχέση με των πολλών είναι σαφής: είναι η συμμετοχή στην οικονομική ολιγαρχία των ανθρώπων που παίρνουν τις αποφάσεις, των ιθυνόντων δηλαδή που για να συνεχίσουν να λαμβάνουν υπέρογκους μισθούς και να συμμετέχουν στην ξέφρενη και σπάταλη κοσμική ζωή του διεθνούς jet-set χρειάζονται απαραιτήτως τα χρήματα των τραπεζιτών, βιομηχάνων, εφοπλιστών κλπ και την τηλεοπτική κάλυψη-προώθηση των καναλαρχών (που συχνά είναι οι ίδιοι) ώστε να επανεκλεγούν στις θέσεις τους. Από την άλλη, οι υπηρεσίες που προσφέρουν οι πολιτικοί ιθύνοντες στους οικονομικούς ολιγάρχες είναι ανεκτίμητες – και πολύ φτηνές. Αφενός, τους προσφέρουν πολιτική κάλυψη και νομιμοποίηση βαφτίζοντας, για παράδειγμα, “εθνική προτεραιότητα” τις όποιες δραστηριότητές τους και ψηφίζοντας τους ανάλογους νόμους “για το καλό της χώρας”. Μάλιστα, η νομική αυτή κάλυψη συνοδέυεται από ανάλογες χρηματοδότησεις και επιδοτήσεις. Αφετέρου, όταν η νομιμοποίηση αυτή δεν πιάνει επιστρατεύεται η κρατική καταστολή, δηλαδή η αστυνομία που ως νόμιμος ιδιωτικός στρατός χτυπά τους κατοίκους, και τα δικαστήρια όπου οδηγούνται και δικάζονται ή προφυλακίζονται οι συλληφθέντες από την αστυνομία.

Όλα αυτά δεν θα γίνονταν φυσικά αν δεν ήταν εξαιρερικά πολύτιμες οι πρώτες ύλες, τις οποίες διεκδικούν με κάθε τρόπο οι “επενδυτές” και προστατεύουν οι πολίτες. Διότι οι σημαντικότεροι συντελεστές παραγωγής είναι δύο: η γη και το νερό. Αυτά υπερασπίζονται οι πολίτες που αντιδρούν, “οικοτρομοκράτες” τους χαρακτηρίζει η κυρίαρχη προπαγάνδα που υπερασπίζεται την ολιγαρχία. Ο πόλεμος γύρω από το περιβάλλον είναι οικονομικός. Και “τρομοκράτες” όσοι μπαίνουν στο δρόμο των “επενδυτών”.

Το νερό ως συντελεστής παραγωγής
Η γη και το νερό αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους κάθε οικονομικής παραγωγής. Σχεδόν κάθε βιομηχανική και βιοτεχνική δραστηριότητα και εξ' ολοκλήρου ο τουρισμός και η γεωργία απαιτούν γη και νερό. Η περίφραξη τόπου όπου θα χωροθετηθεί η όποια δραστηριότητα, το κεφάλαιο γη, είναι φυσικά προαπαιτούμενο, ενώ όποιος διαθέτει κτήματα και χωράφια θεωρείται ότι διαθέτει περιουσία. Περιουσία μεγαλύτερης αξίας από τα χρήματα καθεαυτά. Οι παλιοί δίναν στα παιδιά τους “ευχή και κατάρα” να μην πουλήσουν τα κτήματά τους. Και τα καλύτερα χωράφια ήταν κοντά στο νερό.

Το νερό είναι συνώνυμο της ζωής. Το 70-75% του ανθρώπινου σώματος καθώς και του πλανήτη μας είναι νερό. Οτιδήποτε καταναλώνει ο άνθρωπος για να ζήσει αποτελείται από νερό: φρούτα και λαχανικά σε ποσοστό 80-96%, τυρί 35-60%, κρέας και ψάρι 50-85% κοκ. Το νερό είναι απολύτως απαραίτητο στην καθαρή, υγρή μορφή του: είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος πεθαίνει αν δεν πιεί νερό για 3-4 μέρες! Φυσικά, οποιαδήποτε τροφή για να παραχθεί απαιτεί νερό: ο σπόρος δεν θα γίνει ποτέ ντομάτα αν δεν ποτιστεί, ούτε το στάρι θα μεγαλώσει αν δεν βρέξει. Και, εξίσου σημαντική με την ποσότητα νερού που διαθέτει κάποιος για την επιβίωσή του είναι και η ποιότητα νερού που καταναλώνει, άμεσα ή έμμεσα.

Το γλυκό νερό αποτελεί μόλις το 3% του συνολικού υδάτινου όγκου της Γης. Από αυτό μόλις τα 2/3 είναι εγκλωβισμένα σε παγετώνες, ενώ το υπόλοιπο 1/3 εμπεριέχει και μη προσβάσιμο νερό (υπόγειες δεξαμενές). Αυτός ο υδάτινος θησαυρός είναι πεπερασμένος ενώ ταυτόχρονα δέχεται πολλές και σοβαρές απειλές. Πρόκειται για τις απειλές της σπατάλης και της ρύπανσης – συνήθως σε συνδυασμό. Αυτό το εξετάσαμε ήδη στο παράδειγμα των Σκουριών, όπου ο σημαντικότερος υδροφορέας της Χαλκιδικής θα αποστραγγιστεί προκειμένου το νερό να χρησιμοποιηθεί στην επεξεργασία του πετρώματος, για να διοχετευτεί στη συνέχεια ρυπασμένο μέσω των φραγμάτων απόθεσης των απόβλητων. Τα παραδείγματα είναι ακόμη περισσότερα και αφορούν το σύνολο της βιομηχανίας. Σε κάθε βιομηχανική δραστηριότητα χρησιμοποιείται νερό, όπως στην ψύξη των μηχανημάτων. Στις περισσότερες δε περιπτώσεις, τα απόβλητα των βιομηχανιών, ακόμα και μικρότερου μεγέθους όπως τα ελαιουργεία, ρίχνουν τα απόβλητά τους σε ποτάμια και ρέματα. Στη βιομηχανία επίσης χρησιμοποιείται κατά κόρον πόσιμο νερό, αντί για θαλασσινό ή νερό αφαλάτωσης, για να διατηρείται το κόστος χαμηλό! Στο Βόλο, για παράδειγμα, αντί να παρέχεται το καθαρό νερό του Πηλίου σε ένα αυτοτελές σύστημα ύδρευσης των σπιτιών, αναμειγνύεται με το μολυσμένο και υφάλμυρο των γεωτρήσεων. Στη συνέχεια χλωριώνεται και στέλνεται όλο ανεξαιρέτως τόσο στα σπίτια όσο και στη Βιομηχανική Ζώνη του Βόλου. Και όλ' αυτά χωρίς να συνυπολογίσουμε τις απώλειες του δικτύου σε ποσοστό 40%!

Πολλά περισσότερα θα μπορούσαμε να πούμε για το θέμα του νερού μιας και πρόκειται για ένα εξαιρετικά καίριο ζήτημα που χρήζει εστιασμένης ανάλυσης. Γι' αυτό το λόγο θα επανέλθουμε με πιο λεπτομερή και επικεντρωμένη έρευνα. Να αναφέρουμε μόνο κλείνοντας ότι το νερό αποτελεί το πρώτιστο ζήτημα, ενώ η απώλειά του ή/και η μόλυνσή του αποτελούν τη βασική αιτία παιδικής θνησιμότητας παγκοσμίως. Το γεγονός ότι η χρήση του αποτελεί ανελαστική ανάγκη, άρα καθολικό ανθρώπινο δικαίωμα, σε συνδυασμό με το πεπερασμένο των διαθέσιμων αποθεμάτων καθιστά σκανδαλώδη την ανενδοίαστη παραχώρησή του στη βιομηχανία, τη σπατάλη που γίνεται τόσο στη γεωργία όσο και στην οικειακή χρήση, και φυσικά τη ρύπανσή του. Εννοείται και την ιδιωτικοποίησή του χάριν του κέρδους των ολίγων.

Το έδαφος ως συντελεστής παραγωγής
Η ποιότητα του νερού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το έδαφος μέσα από το οποίο περνάει. Αφενός το νερό “ξεπλένει” τη γη παρασύροντας ό,τι βρίσκεται πάνω της, αφετέρου, μέσα από την ατελείωτη κίνησή του που πέφτει ως βροχή στο έδαφος, φιλτράρεται και εμπλουτίζεται από αυτό με διάφορα μεταλλικά και άλλα στοιχεία. Αυτός είναι και ο λόγος που το νερό των πηγών είναι πολύ περισσότερο ωφέλιμο από το νερό της βροχής, που μπορεί κανείς να συλλέξει για να ξεδιψάσει ή να πλυθεί – μπορεί προς το παρόν στην Ελλάδα, καθώς αυτό είναι ήδη απαγορευμένο σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ με το επιχείρημα ότι πρόκειται για εκτροπή της ροής του νερού εκτός του νόμιμου δικτύου! Με άλλα λόγια, η ποιότητα του εδάφους είναι καθοριστική για την ποιότητα του ίδιου του νερού, χωρίς καν να υπολογίσουμε τη σημασία του σε άλλες δραστηριότητες. Όπως η γεωργία που μας δίνει τροφή.

Η τροφή είναι το δεύτερο προαπαιτούμενο για την ανθρώπινη ζωή, για κάθε μορφής ζωή. Εντάσσεται κι αυτή σ' έναν κύκλο, μια συνεχή ροή, όπου όλα είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Οτιδήποτε μολύνεται, ρυπαίνεται ή χάνεται σ' αυτόν τον κύκλο περνά αναπόφευκτα και στο επόμενο στάδιο της διαδικασίας – και εν τέλει σε όλη τη φύση. Και υπάρχει ένα σημείο αυτού του κύκλου που αν χαθεί ταράζεται ολόκληρο το σύστημα με απρόβλεπτες συνέπειες. Το... σημείο αυτό είναι η μέλισσα. Ναι, η μέλισσα. Αυτό το μικροσκοπικό μαυροκίτρινο έντομο είναι υπεύθυνο για την επικονίαση των φυτών σε ποσοστό 80% σε σχέση με άλλα επικονιαστικά έντομα, την ίδια στιγμή που η επικονίαση μέσω των εντόμων (εντομογαμία) είναι η κυρίαρχη μέθοδος επικονίασης των φυτών (οι άλλες δύο είναι η ανεμογαμία και η υδρογαμία). Ο μεγαλύτερος εχθρός της μέλισσας είναι τα φυτοφάρματα. Κι απ' αυτά, τα νεονικοτινοειδή. Πρόκειται: μια καινούρια γενιά φυτοφαρμάκων που δεν ψεκάζονται απλώς αλλά “επενδύονται” στα φυτά και παραμένουν σε αυτά καθολικά σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Πρόσφατα (Μάιος 2013) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πέρασε -με μικρή πλειοψηφία λόγω αντιδράσεων- πρόταση για τον περιορισμό αυτών των φυτοφαρμάκων για δύο χρόνια, τουλάχιστον στις καλλιέργειες που είναι γνωστό ότι έλκουν μέλισσες.

Την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προκάλεσε η μαζική εξαφάνιση δισεκατομμυρίων μελισσών σε όλον τον πλανήτη που ξεκίνησε το 2006. Τον Μάρτιο του 2011, έκθεση του ΟΗΕ αναφέρει μείωση 30% στα μελίσσια Ευρώπης και Βόρειας Αμερικής που φτάνει το 85% στη Μέση Ανατολή! Το ένα τρίτο των τροφίµων που καταναλώνουµε εξαρτάται άµεσα από την επικονίαση.Οι μέλισσες, όπως και άλλα ωφέλιμα έντομα, αποτελούν τροφή για τα πουλιά, τα οποία επίσης μειώνονται σημαντικά. Και άλλα πολλά. Ίσως αυτό εννοούσε ο Αινστάιν λέγοντας πως όταν εξαφανιστουν οι μέλισσες θα ακολουθήσει η ανθρωπότητα.

Αυτά μπορεί να ακούγονται βαρετά ή “ρομαντικές οικοτοπίες” σε κάποιους. Ας μιλήσουμε λοιπόν με οικονομικούς όρους. Σύμφωνα με υπολογισμούς του γερμανικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών, εάν εξαφανιστούν όλες οι μέλισσες τότε, για να γονιμοποιήσουμε μόνο τα οπωροφόρα με μηχανικό τρόπο, θα χρειαστούμε γύρω στα 200 έως και 300 δις ευρώ. Στην Ελλάδα, που είναι η πρώτη μελισσοκομική χώρα στην Ευρώπη, έχουν σημειωθεί απώλειες 200.000 μελισσιών από τα 1.200.000 επισήμως καταγεγραμμένα – χωρίς να υπολογίζουμε τους χιλιάδες ερασιτέχνες μελισσοκόμους. Και όλα αυτά ενώ το 2009 οι πωλήσεις αποκλειστικώς του πιο διαδεδομένου νεονικοτινοειδούς εντομοκτόνου παγκοσμίως άγγιξαν τα 420 εκατ. ευρώ (βλ. melissokipos.gr). Μικρότερα έσοδα σε σχέση με το κόστος, φυσικά. Όμως τα καρπώνονται 2-3 εταιρείες, με τη γερμανική Bayer να έχει μέχρι πρότινος την πατέντα, σε αντίθεση με τα ωφέλη από τη μη χρήση του φαρμάκου που είναι διασκορπισμένα σε εκατομμύρια μελισσοκόμους και γεωργούς. Η εισαγωγική ανάλυση σ' αυτό το άρθρο έρχεται εδώ να μας διαφωτίσει: το οικονομικό μας σύστημα δεν βασίζεται σ' έναν ορθολογικό ισολογισμό κόστους-οφέλους αλλά στην στήριξη της ολιγαρχίας, που εξυπηρετεί την αναπαραγωγή του.

Ίσως κάποιοι δυσανασχέτησαν κιόλας: “Είπες θα μιλήσεις για το έδαφος ως συντελεστή παραγωγής κι εσύ μας λες για τις μελισσούλες”. Για το έδαφος μιλάω αγαπητοί αναγνώστες. Υπάρχουν δεκάδες θεματολογίες που αναδεικνύουν τη χρησιμότητα του εδάφους και τη σημασία του ως κεφάλαιο παραγωγής, και στο Unfollow ασχολούμαστε συχνά με το πλιάτσικο της γης. Επέλεξα εδώ μια άλλη προσέγγιση, αυτήν που τονίζει την αλληλεξάρτηση των πάντων μέσα στον αέναο κύκλο της ζωής, και της οικονομίας αν θέλετε. Διότι, χωρίς την επικονίαση διακινδυνεύουμε την ύπαρξη των δέντρων και των φυτών. Χωρίς φυτοκάλυψη το έδαφος κινδυνεύει από διάβρωση. Η διάβρωση των εδαφών είναι σήμερα ένας παγκόσμιος κίνδυνος που συνδέεται με την αστικοποίηση, τις εκχερσώσεις, την υπερβόσκηση, τις πυρκαγιές και απώλειες των δασών που έχουν πολλαπλές συνέπειες στην οικονομία, την κοινωνική ερήμωση, την υγεία. Η διάβρωση συνδέεται άμεσα με την ερημοποίηση που, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ορίζεται ως “η υποβάθμιση γαιών στις ημίξηρες περιοχές που δεν μπορούν να διατηρήσουν χλωρίδα, πανίδα και ανθρώπινη δραστηριότητα, καταλήγοντας σε πενία, εξάντληση και τελικά εγκατάλειψη και καταστροφή της γης”. Το 30% της ελληνικής επικράτειας απειλείται με ερημοποίηση σήμερα. Οι ερημοποιημένες περιοχές αδυνατούν να συγκρατήσουν το νερό, ακόμη και εκεί που υπάρχουν βροχοπτώσεις, με συνέπεια τις πλημμύρες και τον μη εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα... Και φυσικά καμία καλλιέργεια.

Την αξία του εδάφους την προσδιορίζουν όσοι το επιβουλεύονται με τις συνεχείς και παράνομες ή φαινομενικά νομιμοποιημένες μεθόδους οικειοποίησης που τους προσφέρουν οι πολιτικοί τους συνεργάτες. Πλείστα ρεπορτάζ γράφουμε που αναφέρονται σε περιπτώσεις όπου, με το ένα ή το άλλο τερτίπι, προσπαθούν να προσαρτήσουν στην ιδιοκτησία τους δημόσια ή ιδιωτική γη, μέσα από την οποία κερδίζουν εκατομμύρια ευρώ. Με υφαρπαγή ιδιωτικών περιουσιών στο Αποπηγάδι στήνονται οι ανεμογεννήτριες της πολυεθνικής EDF χωρίς καν να αποζημιώσουν τους ιδιοκτήτες – που διώκονται ποινικά! Με χαρισμένη δημόσια γη θέλουν να κερδίσουν δις οι “επενδυτές” της Ελληνικός Χρυσός στις Σκουριές. Γη που στηρίζει τη μεγαλύτερη εδαφοκάλυψη κάλυψη δάσους στην Ελλάδα. Δάσος που κάνει τη Χαλκιδική να ξεχωρίζει με το 30% του συνόλου των μελισσοσμηνών της Ελλάδας και το 50% των επαγγελματιών μελισσοκόμων. Αποτίμησαν την αξία σε χρήμα των 2.500 επαγγελματιών μελισσοκόμων όσοι χλευάζουν τους “οικολογίζοντες” ότι προτιμούν τα δέντράκια από τις θέσεις εργασίας; Αλλά και στη “βαριά βιομηχανία” του τουρισμού, με αναγκαστική απαλλοτρίωση ατομικών μικροιδιοκτησιών προχώρησε η εταιρεία ΤΕΜΕΣ στην υλοποίηση του μεγάλου θερέτρου γκολφ Costa Navarino στη Μεσσηνία*. Θέρετρο από το οποίο αποσπά υπεραξία μέσω εξοχικών κατοικιών προς πώληση, τις οποίες το κράτος ονομάζει “τουριστική ανάπτυξη”. Ποτίζοντας το γρασίδι (που έχει ραντίσει με φάρμακα) με το λιγοστό νερό της περιοχής - νερό που υπολογίζεται στην κατανάλωση 12.000 κατοίκων το χρόνο. Επιβάλλοντας στην περιοχή την μονοκαλλιέργεια του τουρισμού και την εξάρτηση των ντόπιων. Που τους υποσχέθηκαν 12μηνο τουρισμό, αλλά ακόμη όλοι δουλεύουν με 30 μέρες σαιζόν. Που συνεχίζουν να αγοράζουν γη – αυτοί που γνωρίζουν καλά την αξία της. Όπως οι παππούδες παλιά. Αυτοί που τη χρησιμοποιούσαν για να ζήσουν και να σπουδάσουν τα παιδιά τους.

Εν κατακλείδι
Στην περίπτωση του τουρισμού, της “βαριάς βιομηχανίας” μας που έχει ενσωματώσει το real estate, η οικονομική αξία του περιβάλλοντος είναι πρόδηλη. Εκεί, η ποιότητα και η καθαρότητα των πρώτων υλών δίνει πρόσθετη αξία στο τελικό προϊόν και αυτό διαφημίζεται αναλόγως: το όμορφο περιβάλλον προβάλλεται από τις τουριστικές επιχειρήσεις, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην “παρθένα” φύση, εκεί δηλαδή όπου η ανθρώπινη παρουσία είναι ελάχιστη. Ασχέτως αν αυτή την παρθενία βιάζουν την ίδια στιγμή που την προβάλουν. Τα κέρδη βλέπεις είναι πολλά σε κάθε πορνογράφημα...

Σε όλα αυτά τίθεται φυσικά το ερώτημα: τι σημαίνει οικονομική ή μακροχρόνια ανάπτυξη; Ταυτίζεται η ανάπτυξη με τη μεγέθυνση; Και, μιας και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα καταναλώνει αναπόφευκτα τους βασικούς συντελεστές ζωής, μήπως η προτεραιότητα του περιβάλλοντος απαιτεί πλέον ένα άλλο μοντέλο, ένα μοντέλο αποανάπτυξης; Σε αυτά τα ερωτήματα θα απαντήσουμε στο τρίτο μέρος του αφιερώματός μας.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ UNFOLLOW 21

* Δείτε το ντοκιμαντέρ Golfland? για τις τουριστικές "επενδύσεις" σε θέρετρα γκολφ: www.golfland.gr
Διαβάστε το κεφάλαιο 5 του βιβλίου Ταξίδι στη Σαμοθράκη: ένα πολιτικό ημερολόγιο
Διαβάστε το άρθρο της Ελένης Μπριασούλη-Καπετανάκη με τίτλο Τι είπαν τα τριά γουρουνάκια στο τέταρτο!

Σχόλια

Προσθήκη νέου

3.25 Copyright (C) 2007 Alain Georgette / Copyright (C) 2006 Frantisek Hliva. All rights reserved."